Κριθάρι και Πτισάνη: Φαρμακείο στην… κουζίνα σας
Είναι το αποφλοιωμένο κριθάρι. Πολύ διαδεδομένη ήταν η θεραπεία με πτισάνη στην Αρχαία Ελλάδα όλων σχεδόν των ασθενειών και ειδικά των “οξέων”(βαρέων) παθήσεων. Κριθάρι και Πτισάνη: Φαρμακείο στην… κουζίνα σας
Ο Ιπποκράτης γράφει ότι οι περισσότεροι των ιατρών συνήθιζαν να αναγράφουν κατά την διαδρομή των οξέων νοσημάτων «πτισάνην κριθών» η οποία ήταν δυο ειδών, αδιήθητος και διηθημένη.
Με την πτισάνη, λοιπόν, έκαναν δυο ειδών αφεψήματα:
- Το ένα με “ολόκληρη πτισάνη” που περιείχε όλους τους σπόρους του ξεφλουδισμένου κριθαριού.
- Το άλλο λεγόταν “χυλός” και παρασκευαζόταν με τον ίδιο τρόπο, με την διαφορά ότι το στράγγιζαν για να το κάνουν πιο εύπεπτο.
Διαδεδομένη ήταν η θεραπεία με πτισάνη από την εποχή του πατέρα της ιατρικής Ιπποκράτη.
Για την διηθημένη πτισάνη, ήτοι το χυλό χωρίς σπυριά, ιδού τι αναφέρει ο πατέρας της Ιατρικής:
«Ή πτισάνη μέν λοιπόν, φρονώ ότι ορθώς προεκρίθη των σιτηρών γευμάτων εν τούτοις τοις νοσήμασι και επαινώ βεβαίως τούς προκρίναντας ταΰτην.
Διότι το γλίσχρασμα αυτής είνε λεΐον και ομογενές και εύχάριστον και ολισιθηρόν και μετρίως πλαδαρόν και άδιψον και εΰέκπλυτον και οΰτε στέψιν φέρει ούτε δυσκολίαν έν τη πέψει, ούτε και άνοιδίσκεται εν τη κοιλία, διότι έχει λάβη κατά τήν εψησιν τήν μεγίστην διόγκωσιν τήν υπό τής φΰσεως αυτής επιτρεπομένην»
Το βιβλίο “περί διαίτης οξέων” του Ιπποκράτη επεκτείνεται τόσο πολύ στην θεραπεία ασθενειών με πτισάνη ώστε το βιβλίο αυτό μνημονευόταν από τους αρχαίους με τον τίτλο “περί πτισάνης”.
Και μετά την εποχή του Έλληνα θεραπευτή η χρήση της πτισάνης ήταν τόσο μεγάλη που ο κωμικός Άλεξις είπε: “Εάν επιχώριος ιατρός είπη τρύβλιον τούτω δότε πτισάνης έωθεν καταφρονούμεν ευθέως αν δε πτίσαναν και τρύβλιον θαυμάζομεν”.
Ο ευρυμαθής Διοσκουρίδης εξάρει τις ιδιότητες της κριθής:
Tο άλευρό της κριθής με σπόρους λινού και τήλι και απήγανο είναι κατάπλασμα χρήσιμο επί εντερικών παθήσεων, δίχως ωστόσο να υποτιμήσει τον σίτο:
όταν μασηθεί ή επιτεθεί ως κατάπλασμα ο σίτος ωφελεί τους κυνοδήκτους … το άλευρο του επιτίθεται ως κατάπλασμα με χυλό υοσκυάμου επί ρευματικών και εντερικών παθήσεων, και:
το άμυλο … παρασκευάζεται από καθαρό σίτο τριών μηνών που έχει διαβραχεί και πλυθεί με ύδωρ γλυκύ … και όταν αποχυθεί το ύδωρ, τρίβεται … και ψύχεται επάνω σε αχρησιμοποίητα κεραμίδια σε ισχυρότατο ήλιο, ή: ο χόνδρος γίνεται από δίκκοκο σίτο … και απαλύνει τις δερματικές παθήσεις όταν βρασθεί με όξος και χορηγηθεί ως κατάπλασμα … και το κλύσμα και το αφέψημά του είναι κατάλληλα επί πόνων δυσεντερίας.
Επίσης ο Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος ή Αναζαρβεύς (περίπου 9-79 μ.κ.χ.), αναφέρει
«Μάραθον. Τούτου εσθιομένη η πόα δύναται γάλα κατασπάν και το σπέρμα δε πινόμενον ή συνεψόμενον πτισάνη. Το δε αφέψημα της κόμης ποθέν νεφριτικοίς και τοις περί κύστιν πάθεσιν αρμόζει, διουρητικόν υπάρχον, ερπετοδήκτοις δε δίδοται συν οίνω και κασταμήνια άγει, εν πυρετοίς τε ναυσίαν και καύσον στομάχου παραιτείται μετά ψυχρού ύδατος πινόμενον.
Αι δε ρίζαι λείαι συν μέλιτι καταπλασθείσαι κυνοδήκτοις θεραπεύουσιν. Ο δε χυλός εκθλιβέντων των καυλών και των φύλλων εν ηλίω ξηρανθείς εις τα οφθαλμικά, όσα προς οξυδερκίαν, σκευάζεται χρησίμως. Χυλίζεται δε προς τα αυτά και το σπέρμα χλωρόν έτι ον συν τοις φύλλοις και τοις ακρεμόσι και η ρίζα κατά την πρώτην εκβλάστησιν.
Εν δε τη προς εσπέραν Ιβηρία και οπόν ανίησιν όμοιον κόμμει, αποθεριζόντων εν τη ανθήσει μέσον τον καυλόν των επιχωρίων και πυρί παρατιθέντων, ίνα υπό της θερμασίας οίον αφιδρώσαν εξιπώση το κόμμι. ΄Εστι δε ενεργέστερον του χυλού προς τα οφθαλμικά τούτο».
Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής 3, 70).
Και ο Γαληνός αναφέρει ότι
«κριθώδη πτισάνην δι’ οθονίου διηθέοντες διδόασι» δηλαδή κριθάρι βρασμένο αφού το στράγγιζαν από τουλπάνι έδιδαν στους άρρωστους το χυλό.
Κριθάρι για κάθε νόσο – Ο συστηματικός Γαληνός σημειώνει επίσης ότι:
η κριθή έχει πρώτης τάξεως ικανότητα να ξηραίνει και να ψύχει, έχει δε και κάποιες αποκαθαρτικές ιδιότητες…
Συνάμα, ο περισπούδαστος επίγονος του μεγάλου Κώου αφιερώνει ολιγοσέλιδη πραγματεία στις αρετές της πτισάνης:
Επειδή προσφάτως ευρέθησαν ορισμένοι ιατροί να χρησιμοποιούν σε ασθενείς τους τον χυλό της πτισάνης χωρίς ούτε να προσδιορίζουν ποιοι άρρωστοι πρέπει να δέχονται αυτή την αγωγή και σε ποιους δεν συνιστάται, ούτε να αποφαίνονται για τον τρόπο χορηγήσεως και την δοσολογία ή για τον χρόνο κατά τον οποίο αρμόζει να προσφερθεί το ρόφημα
Ακόμη και κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους ο Ιατρός Αλέξανδρος Τραλλιανός λέει: “περί πάντων μεν ο της πτισάνης χυλός επιτήδειος”.
Από την αρχαιότητα θεωρούσαν το κριθάρι θεραπευτικό φυτό.
Με αυτό έφτιαχναν πτισάνη (το καθάριζαν από τη φλούδα, το έτριβαν και το έβραζαν). Αυτό το κριθαρόνερο το έδιναν για θεραπευτικούς σκοπούς (κύρια σε εντερικά νοσήματα).
Για χιλιάδες χρόνια το κριθάρι θεωρούνταν τροφή για δύναμη και ενεργητικότητα. Οι Ρωμαίοι μονομάχοι έτρωγαν το σπόρο για να παίρνουν δύναμη. Ο Πλίνιος (23-79 μ.κ.χ.) αναφέρεται στο κριθάρι ως «το παλαιότερο ανάμεσα στις ανθρώπινες τροφές».
Η αδιήθητος πτισάνη είναι όπως το γνωστόν κολυβόζωμο, το οποίο παρασκευάζεται στις οικογενείας όταν κάνουν κόλλυβα για τα μνημόσυνα κτλ. Άλλα ο για θεραπεία χυλός σίτου (ή κρίθης) διαφέρει από το κολυβόζωμο κατά το ότι δεν έχει καθόλου σπυριά, ούτε καρύδια ή μύγδαλα κτλ.
Όταν περιέχει τέτοια μη ευκολόπεπτα στοιχεία, σχηματίζονται κόπρανα, δεν επιτυγχάνεται καλά ο θεραπευτικός σκοπός του να ξεπλυθεί ο γαστρεντερικός σωλήνας.
Θεραπευτική δίαιτα: Πως γίνεται ο χυλός σιταριού αποτοξίνωσης του εντέρου
Δεν χρησιμοποιείται από τους σύγχρονους Έλληνες σχεδόν καθόλου το κριθάρι ενώ ήταν βασική διατροφή από την προϊστορική ακόμη εποχή. Γνωρίζουν όμως οι κτηνοτρόφοι μας ότι για να αποκτήσουν τα ζώα μυϊκή μάζα γρήγορα, χρειάζονται κριθάρι.
“Επιστημονικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι η ύπαρξη κριθαριού σε μια υγιεινή διατροφή μπορεί να βοηθήσει την μείωση των στεφανιαίων καρδιακών νόσων”.
Αυτή η ανακοίνωση επιτρέπεται να υπάρχει στα προϊόντα από κριθάρι στην Αμερική, και βασίζεται σε πρόταση της Αμερικανικής Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) αφού σύμφωνα με σημαντικά επιστημονικά στοιχεία αποδεικνύεται μεταξύ άλλων και μείωση της χοληστερόλης.
Στη Κρήτη το κριθάρι το καλλιεργούσαν για το αλεύρι που έκαναν ψωμί στα ορεινά, όπου το κρίθινο ψωμί, τα κριθαρένια παξιμάδια και οι χοχλιοί ήταν οι κυριότερες τροφές τους. Στους δυτικούς νομούς έκαναν και το φαγητό πολέντα που ήταν χυλός από κρίθινο αλεύρι και την παχούντα που ήταν από κριθάρι ώριμο αλλά όχι ξηραμένο.
Του έβγαζαν τα άγανα και τον φλοιό σπυρί – σπυρί το ξήραιναν στον ήλιο και το έψηναν με γάλα. Την πτισάνη (κριθαρόνερο) που έφτιαχναν, την έδιναν σε όσους έπασχαν από δρομπίκι (υδρωπικία), κατσίβερη (ιλαρά), στραγγουριά (δυσουρία) και καΐλα (πυρετό). Με το κριθάρι γήτευαν και τον τσίτο (κριθάρι του ματιού).
Γνώριζαν ότι το κριθάρι έχει θυμώ (επί δερματικών νοσημάτων σημαίνει επιδεινούμαι, φουντώνω) και ορισμένα άτομα που έχουν τάση προς αλλεργία, πετούνε λουμπούνους (πομφοί). Το κρίθινο προζύμι, ιδίως όταν ήταν μουχλιασμένο πίστευαν ότι προωθούσε την διαπύηση δοθιηνών. «Άλευρον κρίθινον και ζύμην οξυκυίαν-συνιστούσε ο Αέτιος – προς χοιράδας και κηρία».
Σήμερα η χρήση της πτισάνης στην Ελλάδα έχει εκλείψει και το όνομα ακόμη έχει ξεχασθεί.
Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΚΡΙΘΗΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΟΤΙ ΣΤΑΧΕΙΣ ΚΡΙΘΗΣ ΕΙΚΟΝΙΖΟΝΤΑΙ ΣΕ ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ
Από τα πρώτα φυτά που καλλιέργησε ο άνθρωπος.
Βασική διατροφή του ανθρώπου από την προϊστορική εποχή έως και τον 16ο αιώνα.
Είναι εξαιρετική πηγή ευρέως φάσματος θρεπτικών ουσιών, απαραίτητων για τον οργανισμό, προκειμένου να αναπτυχθεί, να αναρρώσει αλλά και να διατηρηθεί σε υγιή κατάσταση.
Περιέχει βιταμίνες Ε, C του συμπλέγματος Β και είναι πλούσιο σε Β12. Επίσης καροτίνη, ασβέστιο, σίδηρο, μαγνήσιο, φώσφορο, κάλιο, μαγγάνιο, μόλυβδο, γερμάνιο, χαλκό, λίθιο, ψευδάργυρο, σελήνιο κ.α. Όλα σε αρμονική μεταξύ τους αναλογία.
Σύμφωνα με τα στοιχεία των αναλύσεων της Ενώσεως Αναζήτησης Πηγών του Κέντρου Επιστημών και Τεχνολογίας και του Ιαπωνικού Κέντρου Ανάλυσης Τροφών, ειδικά ο πράσινος χυμός κριθαριού περιέχει:
- 30 φορές περισσότερη βιταμίνη β1 από το αγελαδινό γάλα,
- 7 φορές περισσότερο βιταμίνη C από τα πορτοκάλια,
- 11 φορές περισσότερο ασβέστιο από το αγελαδινό γάλα,
- 5 φορές περισσότερο σίδηρο από το σπανάκι,
- 6,50 φορές περισσότερη καροτίνη από το σπανάκι κ.λ.π.
Πρόκειται για Χυμός Κριθαρόχορτου: Συνταγή για εξισορρόπηση του pH και θεραπευτικές ιδιότητες
Η Οστεοπόρωση, προβλήματα συκωτιού, η ραχίτιδα, η ουρολοίμωξη, η δυσπεψία, ο διαβήτης, ο πυρετός, οξεία και χρόνια νεφρίτιδα και οξείς ρευματισμοί αντιμετωπίζονται με θεραπεία βασισμένη στο κριθάρι. Έχει διουρητικές ιδιότητες, καθαρίζει όλο τον οργανισμό, νεφρά, κύστη.
Άρρωστοι, μωρά, παιδιά, και όσοι αναρρώνουν ωφελούνται αν τρώνε κριθάρι σε μορφή χυλού ή χυμού. Τα αποτελέσματα είναι πιο σημαντικά σε συνδυασμό με φρούτα και λαχανικά.
Κατάλληλο σε όσους έχουν δυσανεξία και αλλεργική αντίδραση στην γλουτένη.
Η καλύτερη εναλλακτική λύση για την αντικατάσταση του ρυζιού στο μαγείρεμα.
Ο Ιπποκράτης συχνά χορηγούσε στους αρρώστους πτισάνη από κριθάρι, γνωρίζοντας την πολύ υψηλή θρεπτική του αξία και αναρρωτική του ικανότητα.
Μία εύκολη συνταγή:
Από βραδύς σε ένα θερμός με βρασμένο νερό ρίχνουμε δύο –τρεις κουταλιές κριθάρι. Το πρωί το σουρώνουμε. Το δε κριθάρι το τρώμε για πρωινό, το δε νερό το πίνουμε ως τσάι. Όσο περισσέψει το βάζουμε στο ψυγείο και το πίνουμε στην διάρκεια της μέρας ως χυμό ή νερό.
«Μ’ ένα σμπάρο δυό τρυγόνια»: ΚΑΙ ρόφημα πρωινού ΚΑΙ ένα μπολ δημητριακά χωρίς να κάνεις τίποτα το πρωί. Τα ετοιμάζεις όλα αποβραδίς και το πρωί απλά απολαμβάνεις!
Βάζω σε ένα θερμός μία κουταλιά πτισάνη για κάθε κούπα τσαγιού.
Προσθέτω ένα μικρό κομματάκι κανέλα για περισσότερο άρωμα και βραστό νερό μετρώντας κούπες.
Βιδώνω καλά το θερμός.
Πάω για ύπνο.
Όταν ξυπνώ σερβίρω το ρόφημα στις κούπες. Τό άρωμα είναι μοναδικό και το «τσάι» πτισάνης έχει ένα ωραίο πορφυρό χρώμα.
Αδειάζω και τη φουσκωμένη και χυλωμένη πτισάνη σε σουρωτήρι και σερβίρω σε μπολάκια με λίγο γιαούρτι, μέλι που είχα φέρει από τα Χανιά, αρκετή κανέλα, ξηρούς καρπούς και ψιλοκομμένα φρούτα.
Η Ε. Βαρελά – Eπίκουρος Kαθηγήτρια Tμήματος Xημείας ΑΠΘ αναφέρει:
Μου φάνηκε ότι πρέπει να εκθέσω με μεγαλύτερη σαφήνεια όσα είπε ο Ιπποκράτης περί της χρήσεώς της και να τα ερμηνεύσω για τους πολλούς η πτισάνη είναι πράγμα σύνθετο και ο χυλός παρασκευάζεται από καλώς κονιοποιημένη κριθή και ύδωρ με βρασμό. Δεν νομίζω να αμφισβητεί κανείς ότι πρέπει να επιλεγεί άριστο ύδωρ στην παρασκευή της πτισάνης.
Άριστο ύδωρ θα βρείτε σε ορισμένες πηγές ή στο σπίτι σας, χρησιμοποιώντας αυτό!
Η ίδια η κριθή, ως έχει, ψύχει και ξηραίνει και διαθέτει κάτι το αποκαθαρτικό και φυσώδες.
Πρέπει να επιλέγεται η άριστη κριθή που δεν έχει καμία επίκτητη υγρότητα οφειλομένη σε σήψη ή προσμίξεις, και δεν είναι ούτε πολύ νωπή ούτε πολύ παλαιά.
Λοιπόν καλύτερα να αναφερθούμε στον βρασμό.
Η ωμή κριθή πρέπει να διαβρέχεται σε ύδωρ εκ των προτέρων, έπειτα να τρίβεται με τα χέρια έως ότου απομακρυνθεί ο λεπτός υμένας, και γι’ αυτό τον λόγο τρίβεται ισχυρώς με τα χέρια, ώστε να αποτινάξει όλα τα πίτυρα.
Και ο βρασμός να γίνεται με τον κατωτέρω τρόπο: πρώτα να βράσει πολύ έντονα και ύστερα σε χαμηλή πύρωση, μέχρις ότου χυλωθεί καλά.
Είναι δε πρόδηλο ότι η πτισάνη δεν έχει τίποτε το κολλώδες και προσροφητικό, όπως όλα τα γλισχρά υλικά, εφ’ όσον όταν χορηγηθεί αποκαθαίρει τον ρύπο του σώματος, αλλά σε κάποιο βαθμό και τον χυμό του φλέγματος που ευρίσκεται στην κοιλιά. Ο δυνατός βρασμός και η καλή ανάμιξη των πρώτων υλών απεργάζονται την φαινομενική αυτή γλισχρότητα.
Η πτισάνη πλεονεκτεί και στο ότι δεν προξενεί καμία αηδία κατά την μάσηση, διότι διέρχεται ευχερώς από τα στοιχειώδη μέρη του θώρακα λόγω των αποκαθαρτικών της ιδιοτήτων.
Ανακουφίζει δε την δίψα περισσότερο από το ύδωρ, παρ’ όλο που η υγρότητά της είναι μικρότερη, γι’ αυτό τον λόγο είναι καταλληλότατη για τους υψηλούς πυρετούς, διότι τους αντιτίθεται σε όλα, εφ’ όσον ψύχει και υγραίνει και αποκαθαίρει τους χυμούς της σήψεως, και συνάμα είναι πολύ θρεπτική για το σώμα.
Και όλα αυτά συμβαίνουν χωρίς αντισηπτική δράση ή αναστάτωση του στομάχου.
Ωστόσο δεν πρέπει να χορηγείται κατά τύχη επί διαφόρων νοσημάτων, αλλά βάσει πολλών προϋποθέσεων.
Δεν συνιστάται η αυξημένη δόση του ροφήματος επί νόσων ξηρής υφής, διότι αυτές απαιτούν ποτά ισχυρότερα από την πτισάνη για να υγρανθούν περισσότερο.
Και η πτισάνη δεν προξενεί ουδεμία ωφέλεια αν δεν ληφθούν υπ’ όψιν οι ανωτέρω όροι, ενίοτε μάλιστα έχει καταστεί και αιτία θανάτου. Οι προϋποθέσεις δε αυτές ισχύουν για τον χυλό, αλλά και για την ίδια την αποφλοιωμένη κριθή.
Φαρμακείο στην… κουζίνα
Κατά τον 4ο αιώνα, άλλωστε, ο αυλικός ιατρός Ορειβάσιος επισημαίνει ότι:
Και αν ποτέ χρειασθεί κλύσμα, λάβε αφέψημα λινοσπέρμου και πτισάνης και ολίγου άλατος και μέλιτος, και να τους χορηγείται κατάπλασμα φοινίκων και κλύσμα και να τους δίδεται χυλός σιτηρών, στον οποίο έχει προστεθεί ηδύοσμος, ενώ στους χρόνους του Ιουστινιανού Αλέξανδρος ο Τραλλιανός επαναλαμβάνει: τα επιθέματα του λινοσπέρμου χορηγούνται μόνα ή συχνά βρασμένα σε ύδωρ με κρίθινο άλευρο.
Με δράση τεκμηριωμένη από τη θεωρία και επιβεβαιωμένη από την εφαρμογή, οι λησμονημένοι σήμερα χυλοί των σιτηρών θα διατηρήσουν επί μακρόν αξιοσημείωτη θέση στη διαιτητική παράδοση του ελληνορωμαϊκού χώρου.
Μπορείτε να δείτε ακόμη: Κριθάρι, η αρχαιότερη τροφή δημητριακών του ανθρώπου
Όλες οι ασθένειες ξεκινάνε από το έντερο: Αποτοξινώστε το με χυλό σιταριού και θεραπευτείτε
Πως να μαγειρέψεις, κινόα, πλιγούρι, κεχρί, φαγόπυρο, σιτάρι και κριθάρι
Στοιχεία από
www.kalliergo.gr
krasodad.blogspot.gr
twominutesangie.com Κριθάρι και Πτισάνη: Φαρμακείο στην… κουζίνα σας
