Κριθάρι, η αρχαιότερη τροφή δημητριακών του ανθρώπου
Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι HORDEUM vulgare (Όρδεον το κοινό ή Κρίθη η κοινή). Ανήκει στην οικογένεια των Αγρωστιδών. Η κοινή του ονομασία είναι κριθάρι.
Είναι σιτηρό που καλλιεργείται σε όλο τον κόσμο κυρίως για την παραγωγή μπύρας, για κτηνοτροφή και λιγότερο για την παρασκευή κρίθινου άρτου. Το συναντούμε σε ύψος μέχρι και 1000 μέτρων στις Άλπεις ή σε ύψος 4300 μέτρων στα Ιμαλάια.
Είναι μονοετές φυτό που φτάνει σε ύψος το ένα μέτρο. Διακρίνεται από τα άλλα σιτηρά από δύο προεξοχές (κολεούς) που σχηματίζουν τα φύλλα στη βάση τους σε νεαρή ηλικία και που περιβάλλουν τους βλαστούς.
Ιστορικά στοιχεία:
Το κριθάρι είναι πιθανώς η αρχαιότερη τροφή δημητριακών του ανθρώπου. Ήταν το πρώτο γνωστό σιτηρό που καλλιέργησε ο άνθρωπος πριν από 10.000 χρόνια και το κυριότερο δημητριακό στους νεώτερους χρόνους. Κατά την εποχή του Σιδήρου, άρχισε να δίνει τη θέση του στο σιτάρι (με το οποίο ανήκει στην ίδια οικογένεια).
- Ο Όμηρος το ονομάζει κρι και το αναφέρει ως τροφή των αλόγων.
- Ο Ηρόδοτος γράφει ότι από την αρχαιότατη εποχή το χρησιμοποιούσαν στην αρτοποιία, όλοι οι λαοί, πλην Αιγυπτίων. Αναφέρει ακόμη ότι από το κριθάρι έφτιαχναν ένα είδος μπύρας.
- Το ίδιο αναφέρει και ο Ξενοφώντας στην Κύρου ανάβαση.
- Οι Θράκες ονόμαζαν το κριθαρόζουμο βρύτον.
- Ο Διοσκουρίδης ζύθον, κούρμι και μέθυ.
- Ο Αριστοτέλης το ονόμαζε πίνον.
- Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι η νήσος Χάλκη της Ρόδου, είναι τόσο γόνιμη που μπορεί να πάρει κανείς δύο σοδειές κριθάρι σε ένα χρόνο.
Οι αρχαίοι ονόμαζαν τα άλευρα από κριθάρι άλφιτα. Το ψωμί που έκαναν από αυτά ήταν κατωτέρας ποιότητας προορισμένο μόνο για τους φτωχούς. Έφτιαχναν και άρτο από κριθάρι και σιτάρι και το παρασκεύασμα αυτό το ονόμαζαν σμιγό. Το χρησιμοποιούσαν ακόμη και οι Σουμέριοι, Βαβυλώνιοι και Ασσύριοι.
Δείτε: Ο άρτος (ψωμί) και είδη άρτου αρχαίας και σύγχρονης Ελλάδος!
Για χιλιάδες χρόνια το κριθάρι θεωρούνταν τροφή για δύναμη και ενεργητικότητα. Οι Ρωμαίοι μονομάχοι έτρωγαν το σπόρο για να παίρνουν δύναμη. Ο Πλίνιος (23-79 μ.Χ.) αναφέρεται στο κριθάρι ως «το παλαιότερο ανάμεσα στις ανθρώπινες τροφές».
Από την αρχαιότητα το θεωρούσαν θεραπευτικό φυτό.
Με αυτό έφτιαχναν πτισάνη (το καθάριζαν από τη φλούδα, το έτριβαν και το έβραζαν). Αυτό το κριθαρόνερο το έδιναν για θεραπευτικούς σκοπούς (κύρια σε εντερικά νοσήματα). Ο Ιπποκράτης γράφει για την κρίθη τα εξής «Το γλίσχρασμα αυτής λείον και προσηνές εστί και ολισθηρόν και πλαδαρόν μετρίως και άδιψον και ευέκπλιτον και ευέκριτον».
Δείτε περισσότερα: Αρχαία ιατρικά με κριθάρι!
Το κριθαρόνερο στη λαϊκή ιατρική το χρησιμοποιούν ακόμη και σήμερα σε εντερικά νοσήματα.
Πρέπει να καταναλώνεται όμως μόλις παρασκευασθεί διότι εύκολα ξυνίζει. Το χρησιμοποιούσαν ακόμη και ως διουρητικό και δροσιστικό, καθώς και για γαργαρισμούς σε προβλήματα νόσων του στόματος (αφθώδη στοματίτιδα κ.α.) και του λάρυγγος.
Από το κριθάρι ακόμη παρασκεύαζαν καφέ, με ελαφρώς καθαρτικές ιδιότητες, που τον έδιναν κατά της δυσκοιλιότητας και των εμετών που έκαναν άνθρωποι που υπέφεραν από ψυχασθένεια.
Με το καβούρδισμα των καρπών (την στιγμή που βλαστάνουν) παρήγαγαν μία ουσία γλυκίζουσα, ελαφρά αρωματική και αλευρώδη, τη βύνη, την οποία θεωρούσαν αποτελεσματική για ατονίες των πεπτικών οργάνων, διάρροιες και εξασθένιση του οργανισμού.
Την χρησιμοποιούσαν ακόμη και σε πνευμονικούς κατάρρους.
Στη χώρα μας τα χρόνια πριν τον πόλεμο, οι χωρικοί έφτιαχναν ψωμί σμικτό από αλεύρι που περιείχε 10-15% κριθάρι, 5-10% καλαμπόκι (για να το κάνουν πιο νόστιμο) και 5% αλεύρι σίκαλης για να διατηρείται το ψωμί μαλακό. Στους αρρώστους που έπασχαν από οξεία και χρόνια νεφρίτιδα και από οξείς ρευματισμούς τους έδιναν να πίνουν ζωμό από κριθάρι.
Στη Κρήτη το κριθάρι το καλλιεργούσαν για το αλεύρι που έκαναν ψωμί στα ορεινά, όπου το κρίθινο ψωμί, τα κριθαρένια παξιμάδια και οι χοχλιοί ήταν οι κυριότερες τροφές τους. Στους δυτικούς νομούς έκαναν και το φαγητό πολέντα που ήταν χυλός από κρίθινο αλεύρι και την παχούντα που ήταν από κριθάρι ώριμο αλλά όχι ξηραμένο.
Του έβγαζαν τα άγανα και τον φλοιό σπυρί – σπυρί το ξήραιναν στον ήλιο και το έψηναν με γάλα. Την πτισάνη (κριθαρόνερο) που έφτιαχναν, την έδιναν σε όσους έπασχαν από δρομπίκι (υδρωπικία), κατσίβερη (ιλαρά) στραγγουριά (δυσουρία) και καΐλα (πυρετό). Με το κριθάρι γήτευαν και τον τσίτο (κριθάρι του ματιού).
Γνώριζαν ότι το κριθάρι έχει θυμώ (επί δερματικών νοσημάτωνσημαίνει επιδεινούμαι, φουντώνω) και ορισμένα άτομα που έχουν τάση προς αλλεργία, πετούνε λουμπούνους (πομφοί). Το κρίθινο προζύμι, ιδίως όταν ήταν μουχλιασμένο πίστευαν ότι προωθούσε την διαπύηση δοθιηνών. «Άλευρον κρίθινον και ζύμην οξυκυίαν-συνιστούσε ο Αέτιος – προς χοιράδας και κηρία».
Συστατικά-χαρακτήρας:
Το κριθάρι περιέχει άμυλο, σάκχαρο, κόμμι, γλοιίνη, λεύκωμα, λιπαρή ουσία, κυτταρίνη και ανόργανα άλατα (χλώριο, κοβάλτιο, σίδηρο, φωσφόρο).
Το φύτρο του κριθαριού είναι πλούσιο σε βιταμίνη Β1 και Ε. Οι κόκκοι περιέχουν πρωτεΐνες, λιπίδια, άμυλο (70-80%) και ένζυμα. Οι φυτρωμένοι κόκκοι περιέχουν στο ριζίδιο ένα αλκαλοειδές την ορδενίνη και μία αμινοφαινόλη.
Η ορδενίνη είναι ένα εξαιρετικά πολύτιμο αλκαλοειδές, του οποίου η συμπαθητικομιμητική δράση είναι περίπου ίδια με της αδρεναλίνης. Παρουσιάζει μικρή τοξικότητα, ενώ έχει μεγάλο φάσμα θεραπευτικών ιδιοτήτων. Τονώνει την περιφερική κυκλοφορία επειδή προκαλεί ελαφρά σύσπαση των αγγείων. Η ορδενίνη είναι επίσης αποτελεσματική στη αντιμετώπιση του βρογχοσπασμού (βρογχικό άσθμα) όπως η εφεδρίνη.
Άνθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή:
Το κριθάρι σπέρνεται φθινόπωρο και άνοιξη και θερίζεται πριν την ωρίμανση του καρπού, αμέσως μετά τη γονιμοποίηση. Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται τα αέρια μέρη του φυτού.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Το κριθάρι είναι μια τροφή με θεραπευτικές ιδιότητες. Σύμφωνα με σύγχρονες μελέτες εκτιμούν ότι το κριθάρι μειώνει τη χοληστερίνη, δρα προληπτικά εναντίον του καρκίνου, βελτιώνει την λειτουργία του εντέρου και ανακουφίζει από την δυσκοιλιότητα. Η ορδενίνη που περιέχει βοηθά στην αντιμετώπιση της διάρροιας (ιδίως στα παιδιά).
Την χοληστερίνη φαίνεται πως την μειώνει με διάφορους τρόπους. Ο ένας τρόπος είναι πως επηρεάζει την παραγωγή χοληστερίνης από το συκώτι. Ερευνητές έχουν ανακαλύψει στο κριθάρι τρία μεμονωμένα συστατικά που καταστέλλουν την ικανότητα του συκωτιού να παράγει την καταστρεπτική για τα αιμοφόρα αγγεία χοληστερίνη LDL, η οποία προκαλεί καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό.
Ερευνητές όμως πιστεύουν ότι μειώνει και την υπάρχουσα χοληστερίνη στον άνθρωπο, εκτιμώντας ότι αυτό οφείλεται στη διαλυτή β γλυκάνη, μία κολλώδη ίνα (χαρακτηριστική στο κριθάρι και την βρώμη) η οποία δεν υπάρχει στον εξωτερικό φλοιό αλλά στο εσωτερικό κυτταρικό περίβλημα του σπόρου.
Η αντικαρκινική δράση του κριθαριού, οφείλεται κατά τους ερευνητές στους
αναστολείς πρωτεάσης που υπάρχουν στους σπόρους, οι οποίοι καταστέλλουν τους καρκινογόνους παράγοντες στο έντερο και έτσι λειτουργούν ως αντίδοτο στη δημιουργία καρκίνου. Η δράση του στην καλή λειτουργία του εντέρου και ως φάρμακο εναντίον της δυσκοιλιότητας έχει επιβεβαιωθεί εδώ και χιλιάδες χρόνια.
Οι ειδικοί πιστεύουν ότι όσο λιγότερη επεξεργασία υποστεί το κριθάρι τόσο ωφελιμότερο είναι για την υγεία. Τα καλύτερα είναι ο σπόρος ολικής άλεσης, το χοντροαλεσμένο, το μισοβρασμένο κριθάρι και οι νιφάδες κριθαριού.
Δείτε ακόμη: Χυμός από Κριθαρόχορτο: συνταγή και θεραπευτικές ιδιότητες!
Την μπύρα δεν μπορούμε να την θεωρούμε πηγή κριθαριού, γιατί όλα τα συστατικά του κριθαριού που μειώνουν τη χοληστερίνη καταλήγουν στο κατακάθι κατά την επεξεργασία της βύνης. Αυτό το κατακάθι το χρησιμοποιούν για την παραγωγή αλευριού που διανέμεται στα καταστήματα με υγιεινές τροφές, σε παραγωγούς δημητριακών και τους φούρνους.
Παρασκευή και δοσολογία:
Σε εξωτερική χρήση το αφέψημα (2%) ή η βύνη ή ακόμα το κριθαρόμελο, χρησιμοποιούνται ως μαλακτικά, ενώ αυξάνουν τη ροή του αίματος.
Η βύνη λαμβάνεται εσωτερικά ως σκόνη (2-4 γραμμάρια μαζί με νερό) αλλά και ως αφέψημα (30-50 γραμμάρια σε ένα λίτρο νερό με θερμοκρασία 60 βαθμών C).
Προφυλάξεις:
Η βύνη αναστέλλει την έκκριση του γάλακτος και αντενδείκνυται στις θηλάζουσες μητέρες.
Διαβάστε ακόμη: 9 λόγοι για να βάλουμε το κριθάρι στο πιάτο μας
Κριθάρι: Διατροφική αξία και οφέλη
Κριθάρι: Ένα… σούπερ δημητριακό!
Ρόφημα αποτοξίνωσης του ήπατος με κριθάρι
Αρχαίες ιατρικές συνταγές με κριθάρι
Κριθάρι και Πτισάνη: Φαρμακείο στην… κουζίνα σας
Πως να μαγειρέψεις, κινόα, πλιγούρι, κεχρί, φαγόπυρο, σιτάρι και κριθάρι
και Χυμός Κριθαρόχορτου: Συνταγή για εξισορρόπηση του pH και θεραπευτικές ιδιότητες
Πηγή: www.herb.gr
