Ιτιά-Salix alba: Οι ιδιότητες και η ασπιρίνη
Επιμέλεια: ΣΑΚΗΣ ΚΟΥΒΑΤΣΟΣ Ιτιά-Salix alba: Οι ιδιότητες και η ασπιρίνη
Βιότοπος – περιγραφή
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Salix alba (Ιτιά η λευκή, Ασημοϊτιά).
Η Ιτιά ανήκει στην οικογένεια των Ιτεοειδών και υπάρχουν 400 περίπου είδη του γένους αυτού. Η Ασημοϊτιά, είναι ένα από τα είδη που υπάρχουν στον τόπο μας.
Είναι ένα ψηλό, όμορφο φυλλοβόλο δέντρο. Ανάμεσα στα είδη, που χρησιμοποιούνται για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, μπορούμε να αναφέρουμε εκτός της Salix alba, τις S. fragilis (Ιτιά η εύθραυστη, σπαζοϊτιά), S. nigra (Ιτιά η μελανή), S. purpurea (Ιτιά η πορφυρή, κοκκινοιτιά).
Στη χώρα μας τη συναντούμε με τις ονομασίες Ιτιά (παντού), Ιτιά του νερού (Κέρκυρα), Σκλίαρος (Σκύρος), Ετιά (Κύθηρα), Εθιά (Κρήτη). Φύεται σε όλη την Ελλάδα, την ορεινή και χαμηλότερη ζώνη, στα χωριά, στις όχθες ρυακιών, παραποτάμων και ποταμών, σε υγρούς τόπους και κοντά σε λίμνες.
Είναι δέντρο με κλάδους ανορθωμένους, φύλλα στενά, μακρουλά, με πολύ λεπτή οδόντωση, πολλές φορές ασύμμετρα στην άκρη. Σχηματίζει ταξιανθίες ίουλους σε διαφορετικά φυτά τις θηλυκές από τις αρσενικές που βγαίνουν πριν ή μαζί με τα φύλλα.
Ιστορικά στοιχεία
Η Ιατρική της Αρχαίας Ελλάδας χρησιμοποιούσε τον φλοιό της Ιτιάς για τις αντιπυρετικές του ιδιότητες. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει ότι το αφέψημα του φυτού είναι κατάλληλο για τη θεραπεία της στειρότητας των γυναικών.
Στην παραδοσιακή βοτανοθεραπευτική η Ιτιά χρησιμοποιούταν ευρέως για πυρετούς. Ήταν ένα από τα πρώτα βότανα που διερευνήθηκαν επιστημονικά. Τον 19ο αιώνα, ο Γάλλος χημικός Leroux εξήγαγε ένα ενεργό συστατικό που το ονόμασε σαλικίνη.
Το 1852, η ουσία αυτή παραγόταν συνθετικά και το 1899 μπήκε στην παραγωγή το ακετυλοσαλικυλικό οξύ, με την ονομασία ασπιρίνη. Αυτή ήταν και το πρώτο φάρμακο της σύγχρονης γενιάς από φάρμακα με φυτική προέλευση.
Στο παρελθόν, τα φύλλα ήταν δημοφιλές σπιτικό γιατρικό.
Έπαιρναν το τσάι από τα φύλλα της Ιτιάς για πυρετούς και κολικούς και συνιστούσαν το έγχυμα για την πιτυρίδα.
Οι αμερικανοί Εκλεκτικιστές, γιατροί των αρχών του 20ου αιώνα (που πίστευαν στον συνδυασμό της παραδοσιακής ιατρικής και την σύγχρονη επιστήμη) πίστευαν ότι η Ιτιά η μελανή έχει ιδιαίτερα καταπραϋντική δράση στο αναπαραγωγικό σύστημα και τη χρησιμοποιούσαν για να κατευνάσουν την υπερβολική ερωτική επιθυμία σε άνδρες και γυναίκες.
Από τους κλάδους της Ιτιάς κατασκεύαζαν στο παρελθόν στεφάνια βαρελιών και άνθρακα για την πυρίτιδα.
Στην Κρήτη αποκαλούν το δέντρο Εθιά. Τα φύλλα της τα χρησιμοποιούσαν κοπανισμένα πάνω σε πληγές φουστουλιασμένες (άτονα έλκη), ως επουλωτικό. Οι ώριμοι βλαστοί της Ιτιάς είναι εύκαμπτοι αλλά δύσθραυστοι.
Για τον λόγο αυτό τους χρησιμοποιούσαν ως δεματικά. Με αυτούς έπλεκαν ωραία καλάθια, ιδιαίτερου σχήματος για το μάζεμα της ελιάς. Τα παλιά κλαδιά τα χρησιμοποιούσαν για λαβές μαχαιριών, δρεπάνων κ.λπ. καθώς και για τους σκελετούς των νερόμυλων.
Ιδιαίτερα το ξύλο της Εθιάς το χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή ζυγών, που συνέδεαν τα βόδια όταν έσερναν το αλέτρι. Το ξύλο ήταν ελαφρό και ευλύγιστο ενώ ταυτόχρονα ήταν ανθεκτικό ώστε να μην σπάει και πληγώσει τα ζώα. Δύο χωριά στο νησί υπάρχον με το όνομα Εθιά.
Συστατικά – χαρακτήρας
Ο φλοιός του δέντρου είναι άοσμος, δροσερός και πολύ πικρός. Τα ενεργά συστατικά που περιέχουν φλοιός και φύλλα είναι γλυκοσίδια, το σαλικοσίδιο σαλικίνη, τη σαλικορτίνη, καθώς και ταννίνη.
Περιέχει ακόμη ιτεϋλικό οξύ ενώ η φλούδα που είναι άοσμη, πολύ πικρή και στιφή, περιέχει μία λιπαρή ύλη, μία δεψική ουσία που δεν διαφέρει από της κίνας, γόμα και ξυλώδες μέρος. Ο φλοιός τέλος περιέχει ιτεΐνη.
Ανθιση – χρησιμοποιούμενα μέρη – συλλογή
Ανθίζει Απρίλιο και Μάιο. Τα χρησιμοποιούμενα μέρη είναι ο φλοιός και τα φύλλα. Ο φλοιός πρέπει να συλλέγεται κατά κανόνα από κλάδους 2-4 ετών και πριν από την άνθιση του δέντρου. Να ξηραίνεται γρήγορα σε ξηραντήριο και να φυλάγεται σε μέρος που να μην προσβάλλεται από αέρα και υγρασία.
Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις
Σήμερα στη βοτανοθεραπεία χρησιμοποιείται κύρια ο φλοιός. Δρα ως τονωτικό, αντιπυρετικό, αντιρρευματικό.
Το βότανο έχει χρησιμοποιηθεί με επιτυχία κατά των διαλειπόντων πυρετών και αντικαθιστούσε αξιόλογα τη χρήση της κίνας.
Ο φλοιός του βοτάνου είναι φημισμένος μια και είναι πηγή ακετυλοσαλικυλικού οξέος (ασπιρίνη) και σαν ασπιρίνη, έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες. Ομως δεν παρουσιάζει τις παρενέργειες που έχει η ασπιρίνη στο στομάχι.
Και αυτό γιατί ο φλοιός της Ιτιάς δεν περιέχει την ίδια ακριβώς χημική ουσία που περιέχεται στην ασπιρίνη. Περιέχει σαλικίνη, η οποία μετατρέπεται από τον πεπτικό μεταβολισμό σε σαλικυλικό οξύ, το οποίο είναι η ουσία που ευθύνεται για την αντιφλεγμονώδη δράση του φλοιού της Ιτιάς.
Τα επίπεδα της σαλικίνης σε κάθε είδος ιτιάς διαφέρουν. Γενικά πρέπει να πούμε ότι τα ποσοστά σαλικίνης της Ιτιάς είναι χαμηλά και δεν μπορούν να θεωρηθούν υποκατάστατα της ασπιρίνης.
Μπορούν όμως να ανακουφίσουν σημαντικά, από πόνους των μυών και των αρθρώσεων με ήπιο τρόπο, ενώ είναι ωφέλιμα σε περιπτώσεις εμπύρετων νοσημάτων όπως το κρυολόγημα και η γρίπη. Οι ενδείξεις κατά συνέπεια του φλοιού της Ιτιάς είναι σε αρθρίτιδα, διάρροια, κρυολόγημα ή γρίπη, ουρική αρθρίτιδα, πόνοι κατά την εμμηνορρυσία, ρευματικοί και γενικά μυϊκοί πόνοι, πόνοι στη μέση.
Παρασκευή και δοσολογία
Ο φλοιός παρασκευάζεται ως αφέψημα. Βράζουμε για 10 λεπτά (όσο περισσότερο το βράζουμε τόσο περισσότερο πικρίζει) 6 γραμμάρια φλοιού σε δυόμιση φλιτζάνια νερό. Σουρώνουμε και πίνουμε το μισό το πρωί και το μισό το βράδυ. Εξωτερικά χρησιμοποιείται η σκόνη σε κατάπλασμα.
Προφυλάξεις
Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο φλοιός της Ιτιάς δεν αποτελεί υποκατάστατο της ασπιρίνης. Αν παίρνουμε ασπιρίνη για τις αντιθρομβωτικές της ιδιότητες, είναι σημαντικό να εξακολουθήσετε να την παίρνετε γιατί η Ιτιά δεν διαθέτει αυτή την ιδιότητα.
