Πικραγγουριά: Μαθαίνουμε και ενημερώνουμε τα παιδιά για τους κινδύνους της
Η πικραγγουριά (Ecballium elaterium, Εκβάλλιον το ελατήριο) είναι φυτό της οικογένειας των κολοκυνθοειδών, συγγενικό φυτό με την κολοκυθιά, την αγγουριά και την καρπουζιά. Πικραγγουριά: Μαθαίνουμε και ενημερώνουμε τα παιδιά για τους κινδύνους της
Το φυτό επίσης έχει προσαρμοστεί και σε άλλες περιοχές στις οποίες εισήχθη ως καλλωπιστικό. Το φυτό είναι δηλητηριώδες, όμως χρησιμοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς από την αρχαιότητα. Οι καρποί περιέχουν επίσης τη δηλητηριώδη ουσία ελατηρίνη.
Το φυτό φτάνει σε ύψος τα 30 εκατοστά και σε διάμετρο το ένα μέτρο. Κάνει έντονα κίτρινα μονόοικα άνθη, δηλαδή τα άνθη είναι είτε αρσενικά είτε θηλυκά, αλλά υπάρχουν δύο άνθη πάνω στο φυτό. Το φυτό μπορεί να αυτογονιμοποιηθεί.
Οι καρποί, μοιάζουν με μικρά αγγούρια, είναι πολύ τριχωτοί και έχουν μήκος περίπου 5 εκατοστά. Όταν ωριμάζουν σπάνε και τινάζουν με ορμή ένα υγρό γεμάτο σπόρους, το οποίο είναι πολύ ερεθιστικό για το δέρμα. Για τον λόγο αυτό οι καρποί αποκαλούνται και ελατήρια.
“Τροφή”: Ως μικρά παιδιά παίζαμε πολύ συχνά με τις πικραγγουριές, πετώντας τους πέτρες για να βλέπουμε να σκάζουν οι καρποί της. Για κάποιον λόγο, δεν πλησιάζαμε να το κάνουμε από κοντά, μάλλον μας έσωζε το αίσθημα της αυτοσυντήρησης, καθώς το υγρό που πετάγεται είναι ιδιαίτερα ερεθιστικό, όπως θα δούμε και στην συνέχεια.
Το συναντούμε στις άκρες των δρόμων, σε κατολισθήσεις, σε χέρσα εδάφη σε χαμηλό και μέσο υψόμετρο. Τα άνθη του είναι κίτρινα, αρσενικά και θηλυκά, με τα αρσενικά να έχουν 5 πέταλα (βγαίνουν το καλοκαίρι σε μικρά τσαμπιά), ενώ τα θηλυκά βγαίνουν μοναχικά στο τέλος μιας μακριάς ουράς.
Συστατικά-χαρακτήρας:
Όλα τα μέρη του βοτάνου έχουν γεύση πικρή και δυσάρεστη. Κατά τους Braconnot και Paris περιέχει μια αμυλώδη ουσία, μια εκχυλισματική ουσία, όχι καθαρτική, φυτικό λεύκωμα και διάφορα άλατα. Ο Morries το 1831 απομόνωσε ένα κύριο συστατικό που ονόμασε ελατηρίνη.
Ο Paris την παρήγαγε σε ακάθαρτη κατάσταση, ρητινώδη, απαλή, πράσινη και πολύ καθαρτική, με το όνομα ελατίνη. Ο χυμός που βγάζουν οι καρποί είναι εξαιρετικά πικρός και δριμύς. Περιέχει τις ενεργείς ουσίες ελατετρίνη, αλφαελατετρίνη, μπεταελατετρίνη, πικρά γλουκονικά και άλλα.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:
Φυτό πολύ γνωστό από την αρχαιότητα. Το θεωρούσαν πανφάρμακο για όλες τις αρρώστιες και το καλλιεργούσαν στους κήπους για ιατρική χρήση.
Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε για καρκίνους του πεπτικού συστήματος -«καρκίνου γενομένου ..διδόναι πίνειν ελατήριον»-, σημειώνοντας ότι ο ασθενής έπρεπε να είναι σε καλή φυσική κατάσταση για να το πιει, μια και το ρόφημα είναι ισχυρό καθαρτικό.
Ο Ιπποκράτης αναφέρει ακόμη πως έδωσε σε μια κατσίκα να φάει πικραγγουριά για να δώσει το γάλα της να το πιει ένα παιδάκι για καθάρσιο. Ο τρόπος χορήγησης τέτοιου καθάρσιου ήταν γνωστός από την αρχαιότητα.
Ποια βότανα προτιμούσε ο Ιπποκράτης
Ο Πλίνιος αναφέρει ότι από τη πικραγγουριά παρασκευάζεται το
«ελατήριον», ο αποξηραμένος στον ήλιο χυμός του καρπού, που θεωρούσε ότι βοηθά για πολλές αρρώστιες των ματιών, των δοντιών, των όγκων των αυτιών, την κώφωση, την ψώρα και άλλα.
Ο Θεόφραστος αναφέρει τις ρίζες της για την θεραπεία σε ψωρίαση των ζώων. Οι αρχαίοι έκαναν μεγάλη χρήση του φυτού σαν δραστικού καθαρτικού χρησιμοποιώντας κυρίως κατά της υδρωπικίας (για τη θεραπεία της οποίας το χρησιμοποιούσαν και μεταγενέστεροι γιατροί), σε δόση 0,05 έως 0,15 γραμμάρια 2 με 3 φορές την ημέρα, ενωμένο με κάποια αρωματική ουσία.
Εκτιμήθηκε κυρίως για τη θεραπεία υδρωπικίας που συνοδεύει καρδιακά και νεφρικά νοσήματα. Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν ακόμη εξωτερικώς το χυμό για τη διάλυση αποστημάτων και άλλων όγκων.
ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ:
Στην λαϊκή ιατρική, οι ρίζες και οι καρποί χρησιμοποιούνται ως καθαρτικά, αναλγητικά και αντιφλεγμονώδη. Η αντιφλεγμονώδης δράση οφείλεται στο συστατικό κουκουρμπιτακίνη Β, ένα τριτερπένιο το οποίο ανήκει στις κουρκουρμπιρακίνες, οι οποίες έχουν αναγνωριστεί ως οι τοξικές ουσίες της οικογένειας των κολοκυνθοειδών.
Στην περιοχή της Μεσογείου, εκχύλισμα από το καρπό της πικραγγουριάς έχει χρησιμοποιηθεί για την θεραπεία της ρινοκολπίτιδας, της ιγμορίτιδας και της κίρρωσης του ήπατος, με ενδορινική χορήγηση.
Εντός μερικών λεπτών από την χορήγηση του εκχυλίσματος έχει παρατηρηθεί
οίδημα βλεννογόνου του ανωτέρου αναπνευστικού, ιδίως της μαλακής υπερώας και της σταφυλής, πιθανόν εξαιτίας φλεγμονώδους αντίδρασης ή απευθείας τοξικής δράσης, το οποίο μπορεί τελικά να οδηγήσει σε απόφραξη των αεραγωγών, ενώ μπορεί να οδηγήσει σε νέκρωση των κυττάρων του βλεννογόνου της μύτης.
Το φυτό είναι ένα πολύ ισχυρό καθαρτικό που προκαλεί την εκκένωση του νερού από τα σπλάχνα. Χρησιμοποιείται εσωτερικά για τη θεραπεία προβλημάτων του οιδήματος που σχετίζεται με τα νεφρά, καρδιακά προβλήματα, ρευματισμούς, παράλυση και έρπη ζωστήρα.
Ακόμη βοηθά στην θεραπεία των ουρολοιμώξεων. Εξωτερικά, έχει χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της ιγμορίτιδας και των πόνων των αρθρώσεων.
Υπερβολικές δόσεις έχουν προκαλέσει γαστρεντερίτιδα, ακόμα και θάνατο.
Η ρίζα περιέχει ένα αναλγητικό. Η αντιφλεγμονώδης δράση του φυτού τεκμηριώθηκαν μετά από σχετικά πανεπιστημιακά πειράματα του Faculty of Medicine, Dicle University,Turkey.
Η αντιμικροβιακή δράση του φυτού μελετήθηκε και αποδείχθηκε από το University of Jendouba, Tunisia.
Η χρήση του χυμού του φυτού στην διαχείρηση της προσπάθειας θεραπείας του καρκίνου του οισοφάγου και του στομάχου προτείνεται μετά από σχετικές έρευνες του Department of Pharmacology, School of Medicine, Ardabil University of Medical Sciences, University Street, Iran
Η ικανότητα του αλκοολικού αποστάγματος του φυτού στην αντιμετώπιση των σταφυλόκοκκων aureus and Candida albicans τεκμηριώθηκε μετά από σχετικά πειράματα του Department of Biology and Biotechnology, An-Najah N. University
Παρασκευή και δοσολογία:
Για εσωτερική χρήση το εκχύλισμα παρασκευάζεται ως εξής. Παίρνουμε τους καρπούς του φυτού, τους καθαρίζουμε, βγάζουμε από μέσα τα σπέρματα και τα εκθλίβουμε για να βγάλουμε τον χυμό, που τον καθαρίζουμε και τον εξατμίζουμε στη φωτιά για να πάρει τη μορφή και σύσταση εκχυλίσματος.
Χορηγείται σε δόση 2-15 εκατοστών του γραμμαρίου, σε χάπια 2-3 φορές την ημέρα, ελαττώνοντας ή αυξάνοντας τη δόση ανάλογα με τα αποτελέσματα.
Ο Διοσκουρίδης το χορηγούσε σε δόση 5-10 κόκκων (δηλαδή 25 – 50 εκατοστά του γραμμαρίου).
Εξωτερικά ο πολτός της ρίζας χρησιμοποιείται ως κατάπλασμα.
Προφυλάξεις:
Παρά το γεγονός ότι στο παρελθόν το «ελατήριον» της πικραγγουριάς χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον, η πραγματικότητα είναι ότι το βότανο αυτό πρέπει να χρησιμοποιείται με προσοχή και μόνο μετά από συμβουλή ιατρού ή έμπειρου βοτανοθεραπευτή.
Δόση μεγαλύτερη των 6 γραμμαρίων αρκεί για να επιφέρει τον θάνατο. Δόση ενός γραμμαρίου είναι ικανή να προκαλέσει φλεγμονή στον βλεννογόνο του στομάχου και να φέρει έντονους εμετούς και πόνους. Είναι βίαιο καθαρτικό και διουρητικό και κατά τον Θεόφραστο οι τρομεροί εμετοί που προκαλεί είναι σημάδι της δύναμης του βοτάνου.
Η αναρρόφηση μία μόνο σταγόνας από τον χυμό των καρπών της μπορεί να προκαλέσει φοβερή καταρροή της μύτης για μία ολόκληρη εβδομάδα και να αποσυμφορήσει τελείως τον ρινικό βλεννογόνο. Αυτός ήταν και ο λόγος που το χρησιμοποιούσαν στη θεραπεία της ιγμορίτιδας.
Το εκχύλισμα δεν πρέπει να χορηγείται σε έγκυες γιατί μπορεί να προκαλέσει αποβολή του εμβρύου.
Τελικά μπορούμε να συμπεράνουμε ότι το βότανο αυτό καλύτερο είναι να το αποφεύγουμε με δεδομένο ότι σήμερα υπάρχουν πολλά άλλα ασφαλή βότανα για τις ίδιες παθήσεις, που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε.
Καλό όμως είναι να το γνωρίζουμε και να ενημερώνουμε, ιδιαίτερα τα παιδιά μας, ότι πρέπει να αποφεύγουμε την επαφή με τους καρπούς του φυτού, μια και στην περίοδο ωρίμανσης όπως αναφέραμε, η απλή επαφή με τον καρπό μπορεί να προκαλέσει το πέταγμα του χυμού με πίεση πάνω μας, πράγμα καθόλου ευχάριστο μια και είναι εξαιρετικά ερεθιστικό.
Μελισσοκομικό ενδιαφέρον
Η πικραγγουριά για την εποχή που ανθίζει, από Ιούλιο μέχρι και μέσα Οκτωβρίου, την κάνει να είναι άριστο μελισσοκομικό φυτό βοηθητικής ανθοφορίας διότι μας δίνει πολύτιμη ποσότητα γύρης και κάποιες ποσότητες νέκταρος.
Καθ’ όσον αυτό το διάστημα του Καλοκαιριού και Φθινοπώρου, σπανίζουν τα γυρεοδοτικά φυτά, θεωρείται πως είναι πολύ χρήσιμο φυτό.
Η γύρη έχει πορτοκαλοκίτρινο χρώμα και είναι πολύ θρεπτική, αυτό κάνει τα μελίσσια που ευρίσκονται κοντά σε εκτάσεις με πικραγγουριές να ανεβάζουν γόνους αλλά και να γεμίζουν τα πλαίσια με γύρη για χειμερινή χρήση ή μελλοντική επίσκεψη στο πεύκο.
kentromeletisarxaiasthourias.wordpress.com
www.herb.gr
melissomania.gr
Πικραγγουριά: Μαθαίνουμε και ενημερώνουμε τα παιδιά
