“Ο σκύλος του Παβλόφ”~Το πείραμα που έφερε επανάσταση στην ψυχολογία
Πριν γίνει διάσημος για τον “σκύλο” του, ο Παβλόφ μελετούσε το πεπτικό σύστημα των σκύλων. Ο Παβλόφ είχε αναπτύξει μία δική του μέθοδο για να μετρά την ποσότητα γαστρικού υγρού που παρήγαγε ο οργανισμός τους. “Ο σκύλος του Παβλόφ”~Το πείραμα που έφερε επανάσταση στην ψυχολογία
Με επεμβάσεις, χώριζε τον οισοφάγο απ’ το στομάχι και το συνέδεε με ένα μπολ στο πάτωμα. Έτσι όσο κι αν έτρωγε ο σκύλος, το φαγητό δεν κατέληγε ποτέ στο στομάχι, αλλά στο μπολ, από το οποίο συνέχιζε να τρώει το σκυλί.
Το στομάχι του συνδεόταν με ένα άλλο σωληνάκι, με το οποίο αφαιρούσε το γαστρικό υγρό και το μελετούσε. Όταν ολοκλήρωνε τις αναλύσεις του, το υγρό πωλούνταν στην αγορά ως θεραπεία για τη δυσπεψία.
Όπως ήταν αναμενόμενο, τα σκυλιά πέθαιναν μετά από λίγες μόνο επεμβάσεις και ο Παβλόφ έπρεπε να ξεκινήσει τη διαδικασία απ’ την αρχή. Την εποχή εκείνη, κανείς δεν θεωρούσε ότι τα σκυλιά βασανίζονταν άγρια. Αντιθέτως, οι συνεργάτες του τον έδιναν συγχαρητήρια επειδή κατάφερνε να τα κρατήσει ζωντανά για περισσότερες από μία επεμβάσεις.
Ο σκύλος του Παβλόφ
Καθώς μελετούσε τη συμπεριφορά των σκύλων, αντιλήφθηκε ότι έτρεχαν τα σάλια τους, όχι μόνο όταν είχαν το φαγητό μπροστά τους και ετοιμάζονταν να φάνε, αλλά κι όταν πίστευαν ότι θα έφτανε το φαγητό. Συγκεκριμένα, ο Παβλόφ παρατήρησε ότι επειδή τα τάιζαν οι βοηθοί του, που φορούσαν άσπρες ιατρικές ρόμπες, τα σκυλιά είχαν συνδέσει τις ρόμπες με το φαγητό και όποτε τις έβλεπαν, έτρεχαν τα σάλια τους.
Ο Παβλόφ εξετάζει ένα από τα σκυλιά του Ο Παβλόφ εξέλιξε τη μελέτη του και χρησιμοποίησε διάφορα ερεθίσματα για να εξετάσει αν τα σκυλιά πράγματι αντιδρούσαν σε αυτό που προσλάμβαναν ως φορέα του φαγητού κι όχι το ίδιο το φαγητό.
Η ιστορία που επικράτησε σχετικά με το πείραμα, αναφέρει ότι ο Παβλόφ χρησιμοποιούσε κουδούνια, τα οποία χτυπούσε κάθε φορά πριν ταΐσει τα σκυλιά. Μετά από λίγο, τα σκυλιά συνέδεσαν τον ήχο με το φαγητό και τα σάλια τους έτρεχαν, ακόμα και αν δεν τους έφερνε τροφή.
Σύμφωνα όμως με τη βιογραφία του, που έγραψε ο ιστορικός Ντάνιελ Τόουντς, ο Παφλόβ δεν χρησιμοποίησε ποτέ κουδούνι, αλλά μετρονόμους, αρμόνιο, buzzer και ηλεκτρικά σοκ.
Ο Παβλόφ κατέληξε ότι όπως ο σκύλος, έτσι και ο άνθρωπος μπορεί, αν εκπαιδευτεί, να συνδέει τεχνητά ερεθίσματα με ενστικτώδεις λειτουργίες του οργανισμού, όπως η έκκριση σάλιου από τους αδένες τους στόματος.
Σύμφωνα με τις μελέτες του, ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορούσε να μελετηθεί μέσω φυσικών αντιδράσεων του σώματος.
Ήταν μία ριζοσπαστική έρευνα που έφερε την επανάσταση στον χώρο της ψυχολογίας.
Για δεκαετίες, η πλειονότητα των επιστημόνων αντιμετώπιζαν τον άνθρωπο σαν ένα μαύρο κουτί που απλώς επεξεργαζόταν εντολές και αντιδρούσε αυτόματα, χωρίς προσωπική διεργασία.
Αυτή η άποψη συνεχίστηκε μέχρι και τη δεκατία του ’60, όταν επικράτησε μία πιο υποκειμενική άποψη για την ανθρώπινη ψυχολογία που βασιζόταν στις σκέψεις και τα συναισθήματα του κάθε ατόμου ξεχωριστά. Πλέον, χρησιμοποιείται περισσότερο στις μελέτες για τις φοβίες και τον τρόπο αντιμετώπισής τους.
Ο Παβλόφ κέρδισε το Νόμπελ Ιατρικής το 1904 και συνέχισε τις μελέτες του έως τον θάνατό του, το 1936, σε ηλικία 86 ετών…
Πόσα νομίζετε πως έχουν αλλάξει; (μάλλον προς το χειρότερο): Ανθρώπινα πειραματόζωα: Ψυχικές ασθένειες, ευγονική και σωματικές θεραπείες
Η θεωρία του Παβλόφ είναι πιο περίπλοκη από όσο πιστεύαμε
Μία ομάδα ερευνητών από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας (ΙΤΚ) βρήκε στοιχεία ότι η περίφημη θεωρεία του Παβλόφ μπορεί να είναι πιο περίπλοκη απ’ ό,τι πιστεύουμε μέχρι σήμερα.
Στα τέλη του 18ου αιώνα, ο νομπελίστας Ιατρικής Ιβάν Παβλόφ δημοσίευσε την εργασία του για τους αδένες του πεπτικού συστήματος, μια επισκόπηση της έρευνας που είχε κάνει σχετικά με τα εξαρτημένα αντανακλαστικά στα ζώα ύστερα από συγκεκριμένα ερεθίσματα και που γνωρίζουμε σήμερα ως κλασσική εξαρτημένη μάθηση (classical conditioning).
Για παράδειγμα, είχε διαπιστώσει ότι τα σκυλιά θα μπορούσαν να μάθουν μέσω αυτών των ερεθισμάτων ώστε να παρουσιάσουν ακούσια αντίδραση σε ανταμοιβή.
Σύμφωνα με το γνωστό πείραμα, τούς δινόταν φαγητό ενώ παράλληλα ακουγόταν ένας συγκεκριμένος ήχος κουδουνίσματος. Τα σκυλιά έκκριναν σάλιο όταν έβλεπαν το φαγητό τους. Ωστόσο, η επανειλημμένη έκθεση στον ήχο κουδουνίσματος στην παρουσία φαγητού είχε ως αποτέλεσμα να παράγουν έκκριση σάλιου μόνο και μόνο στο άκουσμα του ήχου, ανεξάρτητα από αν υπήρχε φαγητό ή όχι.
Αυτή η αντίδραση έγινε γνωστή ως η “θεωρία του Παβλόφ”.
Η βασική αρχή είναι ότι ο σκύλος, ή ένας άνθρωπος που συμπεριφέρεται με παρόμοιο τρόπο δεν μπορεί να ελέγξει το συγκεκριμένο αντανακλαστικό, το οποίο συμβαίνει αυτόματα.
Από την εποχή του Παβλόφ και μετά, πολλοί επιστήμονες έχουν ερευνήσει αυτή την αντίδραση σε ζώα και ανθρώπους και έχουν προσπαθήσει να την εξηγήσουν. Η ομάδα ερευνητών από το Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνιας βρήκε ότι η συγκεκριμένη αντίδραση είναι πολύ πιο περίπλοκη απ’ όσο τελικά θεωρούμε.
Πιο συγκεκριμένα η ομάδα σημειώνει ότι οι ερευνητές που ασχολούνται με την ενισχυτική μάθηση και τη συμπεριφορική νευροεπιστήμη, έχουν αναπτύξει γενικά θεωρίες μάθησης οι οποίες διαχωρίζονται σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με το αν βασίζονται σε κάποια μοντέλα μάθησης ή όχι.
- Οι θεωρίες που δε βασίζονται σε κάποιο μοντέλο αναφέρονται στη μάθηση ως αποτέλεσμα ανταμοιβής ή τιμωρίας, η οποία ωστόσο δεν συνδέεται με την πρόβλεψη αποτελεσμάτων.
- Από την άλλη, οι θεωρίες που βασίζονται σε μοντέλα μάθησης, αναφέρονται σε περιβαλλοντικές καταστάσεις όπου τα χαρακτηριστικά των αποτελεσμάτων χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση μιας τρέχουσας δράσης.
Οι συγγραφείς καταλήγουν στο ότι η έρευνα οδήγησε σε στοιχεία που δείχνουν ότι η θεωρία του Παβλόφ δεν συμβαδίζει με καμία από τις δύο αυτές κατηγορίες, υποδηλώνοντας ότι όντως μπορεί να είναι περισσότερο πολύπλοκη απ’ όσο πιστεύουμε.
Στο πείραμα αυτό, οι ερευνητές παρουσίασαν στους εθελοντές οπτικά σήματα σε οθόνες ηλεκτρονικών υπολογιστών, τα οποία υποδήλωναν ότι σύντομα θα εμφανιζόταν μια μορφή ανταμοιβής στην οθόνη.
Ενώ οι εθελοντές κοίταζαν την οθόνη, οι ερευνητές παρακολουθούσαν τα μάτια τους για να δουν που κοιτάζουν και για πόση ώρα αναζητώντας επίσης αλλαγές στο μέγεθος της κόρης του ματιού, μια αυτόματη αντίδραση στην αντίληψη ενός ερεθίσματος.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα τους, οι ερευνητές αναφέρουν ότι η αντίδραση των εθελοντών δείχνει ότι η εξαρτημένη μάθηση του Παβλόφ περιλαμβάνει δύο τύπους μάθησης, ξεχωριστούς μεταξύ τους:
- Έναν που περιλαμβάνει την αποτίμηση ενός αποτελέσματος, και
- έναν άλλο περισσότερο δεκτικό ως προς την υποτίμηση αποτελεσμάτων και που αντιπροσωπεύεται από λιγότερες αλλαγές στο μέγεθος της κόρης του ματιού, την ώρα που οι εθελοντές φαντάζονταν να καταναλώνουν τα φαγητά που εμφανίζονταν στην οθόνη του υπολογιστή.
Μελέτη: Behavioural evidence for parallel outcome-sensitive and outcome-insensitive Pavlovian learning systems in humans
Απόδοση: Κατερίνα Κακουλάκη
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Δείτε ακόμη: Τρία πειράματα που αποδεικνύουν την υποσυνείδητη κοινωνική συμμόρφωση σε ομαδικές καταστάσεις
Πείραμα Asch: Η κοινωνική πίεση, η συμμόρφωση και η αγελαία συμπεριφορά
Κοινωνικά-ψυχολογικά πειράματα που συγκλόνισαν τον πλανήτη
Το τέρας μέσα μας: Το πείραμα του Μίλγκραμ
«Τρίτο κύμα»~Πείραμα χειραγώγησης: Πως ένας απλός άνθρωπος μετατρέπεται σε Ναζί
