Γιουβάλ-Νοά Χαράρι: Οι ραγδαίες αλλαγές και η πιθανή μετάλλαξη της έννοιας άνθρωπος επίκεινται τα επόμενα χρόνια

Γιουβάλ-Νοά Χαράρι: Οι ραγδαίες αλλαγές και η πιθανή μετάλλαξη της έννοιας άνθρωπος επίκεινται τα επόμενα χρόνια

“Καθώς ο ρυθμός των αλλαγών αυξάνεται, η ίδια η έννοια του να είσαι άνθρωπος πιθανότατα θα μεταλλαχθεί και οι φυσικές και γνωστικές δομές θα εξατμιστούν”

Ξέχνα τον προγραμματισμό Η/Υ – η καλύτερη δεξιότητα να διδάξεις στα παιδιά είναι η επανεφεύρεση. Σε αυτό το αποκλειστικό απόσπασμα από το νέο του βιβλίο, ο συγγραφέας του Sapiens αποκαλύπτει τι υπάρχει στα κιτάπια του 2050 για την ανθρωπότητα.

Μέρος πρώτο: Η αλλαγή είναι η μόνη σταθερά

Η ανθρωπότητα βρίσκεται αντιμέτωπη με πρωτοφανείς επαναστάσεις, όλες οι παλιές μας ιστορίες καταρρέουν και καμία μέχρι στιγμής νέα ιστορία δεν έχει αναδειχθεί για να τις αντικαταστήσει.

Πώς μπορούμε να προετοιμάσουμε τους εαυτούς μας και τα παιδιά μας για έναν κόσμο τέτοιων πρωτοφανών μετασχηματισμών και ριζικών αβεβαιοτήτων;

Ένα μωρό που γεννιέται σήμερα θα είναι τριάντα και κάτι το 2050. Αν όλα πάνε καλά, το 2100 το μωρό θα είναι ακόμα εδώ και μπορεί να είναι και ενεργός πολίτης του 22ου αιώνα.

Τι πρέπει να διδάξουμε αυτό το μωρό που θα το βοηθήσει να επιβιώσει και να ανθίσει στον κόσμο του 2050 ή του 22ου αιώνα; Τι είδους δεξιότητες θα χρειαστεί για να βρει δουλειά, να καταλάβει τι συμβαίνει γύρω του και να πλοηγηθεί στον λαβύρινθο της ζωής;

Δεδομένου ότι κανείς δεν ξέρει πώς θα δείχνει ο κόσμος το 2050 – για να μην πούμε για το 2100 – δυστυχώς την απάντηση σε αυτές τις ερωτήσεις δεν την γνωρίζουμε.

Φυσικά, οι άνθρωποι δεν μπόρεσαν ποτέ να προβλέψουν το μέλλον με ακρίβεια.

Αλλά σήμερα είναι πιο δύσκολο από ποτέ, γιατί μόλις η τεχνολογία μας δώσει τη δυνατότητα μηχανικού σχεδιασμού σωμάτων (1), εγκεφάλων και μυαλών, δεν θα μπορούμε πλέον να είμαστε σίγουροι για τίποτα – συμπεριλαμβανομένων των πραγμάτων που παλιότερα φαίνονταν σταθερά και αιώνια.

Πριν από εκατοντάδες χρόνια, το 1018, υπήρχαν πολλά πράγματα που οι άνθρωποι δεν γνώριζαν για το μέλλον, αλλά ήταν ωστόσο σίγουροι ότι τα βασικά χαρακτηριστικά της ανθρώπινης κοινωνίας δεν επρόκειτο να αλλάξουν.

Εάν ζούσες στην Κίνα του 1018, ήξερες ότι μέχρι το 1050 η αυτοκρατορία του Σόνγκ θα μπορούσε να καταρρεύσει, οι Χιτάνοι θα μπορούσαν να εισβάλουν από το βορρά και επιδημίες όπως η πανούκλα, θα μπορούσαν να σκοτώσουν εκατομμύρια.

Ωστόσο, ήταν ξεκάθαρο σε σένα ότι ακόμη και το 1050 οι περισσότεροι άνθρωποι θα εξακολουθούσαν να εργάζονται ως αγρότες και υφαντές, οι άρχοντες θα εξακολουθούσαν να βασίζονται στους ανθρώπους για να στελεχώσουν τους στρατούς και τη γραφειοκρατία τους, οι άνδρες θα εξακολουθούσαν να κυριαρχούν στις γυναίκες, το προσδόκιμο ζωής θα ήταν ακόμα περίπου 40 χρόνια και το ανθρώπινο σώμα θα ήταν ακριβώς το ίδιο.

Έτσι, το 1018, οι φτωχότεροι από τους Κινέζους γονείς δίδασκαν τα παιδιά τους πώς να καλλιεργούν ρύζι, ή να υφαίνουν μετάξι και οι πλουσιότεροι γονείς δίδασκαν στα αγόρια τους πώς να διαβάζουν τα κλασικά του Κομφουκιανισμού, να ασκούν την καλλιγραφία, ή να μάχονται πάνω σε άλογο – και δίδασκαν τα κορίτσια τους να είναι μετρημένες και υπάκουες νοικοκυρές. Ήταν προφανές ότι αυτές οι δεξιότητες θα εξακολουθούσαν να χρειάζονται στο 1050.

Αντίθετα, σήμερα δεν έχουμε ιδέα πώς θα φαίνεται η Κίνα ή ο υπόλοιπος κόσμος το 2050.

Δεν γνωρίζουμε τι θα κάνουν οι άνθρωποι για να ζουν, δεν γνωρίζουμε πώς θα λειτουργούν οι στρατοί ή οι γραφειοκρατίες και δεν γνωρίζουμε ποιες θα είναι οι σχέσεις των φύλων.

Κάποιοι άνθρωποι πιθανόν θα ζουν πολύ περισσότερο από σήμερα και το ίδιο το ανθρώπινο σώμα μπορεί να υποβληθεί σε μια πρωτοφανή επανάσταση χάρη στη βιοτεχνολογία και τις άμεσες διασυνδέσεις εγκεφάλου-υπολογιστή.

Τα περισσότερα από αυτά που μαθαίνουν τα παιδιά σήμερα, θα είναι πιθανώς άσχετα μέχρι το 2050.

Στην εποχή μας, τα περισσότερα σχολεία επικεντρώνονται στη συσσώρευση πληροφοριών. Στο παρελθόν αυτό είχε μια λογική, επειδή οι πληροφορίες ήσαν σπάνιες και ακόμη και η αργή κυκλοφορία αυτών των πληροφοριών περιοριζόταν επανειλημμένα από τη λογοκρισία.

Εάν κατοικούσες, ας πούμε σε μια μικρή επαρχιακή πόλη του Μεξικού το 1800, ήταν δύσκολο να γνωρίζεις πολλά για τον ευρύτερο κόσμο. Δεν υπήρχε ραδιόφωνο, τηλεόραση, ημερήσιες εφημερίδες ή δημόσιες βιβλιοθήκες. Ακόμα κι αν ήσουν εγγράμματος και είχες πρόσβαση σε μια ιδιωτική βιβλιοθήκη, δεν υπήρχαν πολλά άλλα πράγματα να διαβάσεις εκτός από μυθιστορήματα και θρησκευτικές εκδόσεις.

Η ισπανική αυτοκρατορία ασκούσε βαριά λογοκρισία σε όλα τα κείμενα που τυπώνονταν σε τοπικό επίπεδο και επέτρεπε μόνο την εισαγωγή ελάχιστων, ελεγχόμενων εκδόσεων. Το ίδιο περίπου συνέβαινε αν κατοικούσες σε κάποια επαρχιακή πόλη της Ρωσίας, της Ινδίας, της Τουρκίας, ή της Κίνας.

Όταν ήρθαν τα σύγχρονα σχολεία, διδάσκοντας το κάθε παιδί να διαβάζει, να γράφει και να μεταδίδει τα βασικά στοιχεία της γεωγραφίας, της ιστορίας και της βιολογίας, αποτέλεσαν ένα τεράστιο βήμα βελτίωσης.

Ως προς την συσσώρευση πληροφοριών, ναι, ειδάλλως: τα σχολεία ”σκοτώνουν” τη δημιουργικότητα 

Αντίθετα, στον 21ο αιώνα έχουμε πλημμυρίσει από τεράστιες ποσότητες πληροφορίας, που ακόμη και οι λογοκριτές δεν προσπαθούν καν να εμποδίσουν. Αντ’ αυτού, είναι απασχολημένοι με την εξάπλωση της παραπληροφόρησης, ή με το να αποσπούν την προσοχή μας με άσχετα ζητήματα.

Εάν ζεις σε κάποια επαρχιακή πόλη του Μεξικού και έχεις ένα smartphone, μπορείς να ξοδέψεις πολλές ζωές διαβάζοντας μονάχα τη Wikipedia, παρακολουθώντας ομιλίες στο TED (2) και λαμβάνοντας δωρεάν μαθήματα online. Καμία κυβέρνηση δεν μπορεί να ελπίζει να αποκρύψει όλες τις πληροφορίες που δεν της αρέσουν.

Από την άλλη πλευρά, της είναι ανησυχητικά εύκολο να πλημμυρίσει το κοινό με αλληλοσυγκρουόμενες αναφορές και παραπλανητικά στοιχεία. Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο είναι ένα κλικ μακριά από τις τελευταίες περιγραφές του βομβαρδισμού στο Χαλέπι ή την τήξη των πάγων στην Αρκτική, αλλά υπάρχουν τόσες πολλές αντιφατικές αναφορές που είναι δύσκολο να γνωρίζουμε τι να πιστέψουμε.

Εκτός αυτού, αμέτρητα άλλα πράγματα είναι επίσης ένα κλικ μακριά, κάνοντας το πολύ δύσκολο να επικεντρωθεί κανείς. Και όταν η πολιτική, ή η επιστήμη δείχνουν τόσο περίπλοκες, είναι δελεαστικό να το γυρίσεις σε youtube βίντεο με αστείες γάτες, σε κουτσομπολιά, ή σε πορνό.

Σε έναν τέτοιο κόσμο, το τελευταίο πράγμα που χρειάζεται ένας δάσκαλος να δώσει στους μαθητές του, είναι ακόμα περισσότερες πληροφορίες. Ήδη έχουν υπερβολικά πολλές από αυτές.

Αντίθετα, οι άνθρωποι χρειάζονται την ικανότητα να εξάγουν νόημα από αυτές τις πληροφορίες, να καταλαβαίνουν τη διαφορά μεταξύ του σημαντικού και του μη-σημαντικού και πάνω από όλα να συνδυάζουν πολλά κομμάτια πληροφοριών σε μια ολοκληρωμένη εικόνα του κόσμου.

Στην πραγματικότητα, αυτό ήταν για αιώνες το ιδανικό της δυτικής φιλελεύθερης εκπαίδευσης, αλλά ακόμα και τώρα πολλά δυτικά σχολεία παραμένουν μάλλον χαλαρά στην εκπλήρωσή του. Οι δάσκαλοι επέτρεψαν στον εαυτό τους να επικεντρωθούν στο μπούκωμα δεδομένων ενώ ενθάρρυναν τους μαθητές να “σκέφτονται με το μυαλό τους”.

Λόγω του φόβου τους απέναντι στον αυταρχισμό, τα φιλελεύθερα σχολεία είχαν μια ιδιαίτερη φρίκη για τα μεγάλα αφηγήματα.

Υπέθεσαν ότι όσο θα προσφέρουμε στους μαθητές πολλά δεδομένα και μια ελάχιστη ελευθερία, οι μαθητές θα δημιουργήσουν τη δική τους εικόνα για τον κόσμο. Κι αν ακόμα αυτή η γενιά αποτύχει να συνθέσει όλα τα δεδομένα σε μια συνεπή και ουσιαστική ιστορία του κόσμου, θα υπάρχει αρκετός χρόνος να κατασκευαστεί μια καλή τέτοια σύνθεση στο μέλλον.

Τώρα πλέον, έχουμε ξεμείνει από χρόνο. Οι αποφάσεις που θα λάβουμε τις επόμενες δεκαετίες θα διαμορφώσουν το μέλλον της ίδιας της ζωής και μπορούμε να λάβουμε αυτές τις αποφάσεις με βάση μονάχα την τρέχουσα εικόνα μας για τον κόσμο.

Αν αυτή η γενιά στερείται μιας περιεκτικής άποψης για τον Κόσμο, τότε το μέλλον της ζωής θα αποφασιστεί τυχαία.

Μέρος δεύτερο: Η εποχή της μεγάλης πίεσης

Εκτός από τις πληροφορίες, τα περισσότερα σχολεία εστιάζουν επίσης υπερβολικά στην παροχή στους μαθητές ενός συνόλου προκαθορισμένων δεξιοτήτων, όπως η επίλυση διαφορικών εξισώσεων, η συγγραφή κώδικα σε C++, η αναγνώριση χημικών ουσιών σε δοκιμαστικό σωλήνα, ή η συζήτηση στα κινέζικα.

Ωστόσο, δεδομένου ότι δεν έχουμε ιδέα πώς θα δείχνει ο κόσμος και η αγορά εργασίας το 2050, στην πραγματικότητα δεν γνωρίζουμε ποιες συγκεκριμένες δεξιότητες θα χρειάζονται οι άνθρωποι.

Μπορούμε να επενδύσουμε μεγάλη προσπάθεια στην διδασκαλία των παιδιών να γράφουν σε C++, ή να μιλάνε κινέζικα, μόνο που μέχρι το 2050 θα ανακαλύψουμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη (T.N.) μπορεί και κωδικοποιεί λογισμικό πολύ καλύτερα από τους ανθρώπους και μια νέα εφαρμογή Google Translate σου δίνει τη δυνατότητα να κάνεις μια συζήτηση σε σχεδόν άψογα κινέζικα Mandarin, Cantonese ή Hakka, αν και το μόνο που γνωρίζεις είναι να λες “Ni hao”.

Τι πρέπει λοιπόν να διδάσκουμε;

Πολλοί εμπειρογνώμονες παιδαγωγοί υποστηρίζουν ότι τα σχολεία πρέπει να στραφούν στη διδασκαλία των «4C»

• κριτική σκέψη,
• επικοινωνία,
• συνεργασία και
• δημιουργικότητα (3).

Γενικότερα, τα σχολεία πρέπει να μειώσουν τις τεχνικές δεξιότητες και να δώσουν έμφαση σε δεξιότητες ζωής γενικότερων χρήσεων. Το πιο σημαντικό από όλα θα είναι η ικανότητα να αντιμετωπίζεις την αλλαγή, να μαθαίνεις νέα πράγματα και να διατηρείς τη διανοητική σου ισορροπία σε άγνωστες καταστάσεις.

Προκειμένου να συμβαδίσεις με τον κόσμο του 2050, δεν θα χρειαστεί απλώς να εφευρίσκεις νέες ιδέες και προϊόντα – θα πρέπει πρώτα απ ‘όλα να επανεφευρίσκεις τον εαυτό σου, ξανά και ξανά.

Γιατί καθώς ο ρυθμός της αλλαγής αυξάνεται, όχι μόνο η οικονομία, αλλά το ίδιο το νόημα του “να είσαι άνθρωπος” πιθανότατα θα μεταλλαχθεί.

Στο 1848, το Κομμουνιστικό Μανιφέστο διακήρυττε: “ότι είναι στερεό, εξατμίζεται”. Ωστόσο, οι Μαρξ και Ένγκελς σκέφτονταν κυρίως τις κοινωνικές και οικονομικές δομές. Μέχρι το 2048, οι φυσικές και γνωστικές δομές επίσης θα εξατμιστούν, ή θα μετατραπούν σε ένα “σύννεφο” δεδομένων.

Το 1848, εκατομμύρια άνθρωποι έχαναν τις δουλειές τους στις αγροτικές φάρμες και μετακινούνταν στις μεγάλες πόλεις για να εργαστούν σε εργοστάσια. Αλλά όταν έφταναν στην μεγάλη πόλη ήταν απίθανο να αλλάξουν το φύλο τους ή να προσθέσουν μια έκτη αίσθηση. Και αν έβρισκαν δουλειά σε κάποιο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας, θα περίμεναν ότι θα παραμείνουν σε αυτό το επάγγελμα για το υπόλοιπο της εργασιακής τους ζωής.

Μέχρι το 2048, οι άνθρωποι μπορεί να χρειαστεί να αντιμετωπίσουν μεταναστεύσεις στον κυβερνοχώρο, με ρευστές έμφυλες ταυτότητες (4) και με νέες αισθητηριακές εμπειρίες, παραγόμενες από υπολογιστικά εμφυτεύματα (5).

Αν βρουν εργασία και νόημα στον σχεδιασμό σύγχρονης μόδας για ένα παιχνίδι 3D εικονικής πραγματικότητας, μέσα σε μια δεκαετία όχι μόνο αυτό το συγκεκριμένο επάγγελμα αλλά και όλες οι θέσεις εργασίας που απαιτούν αυτό το επίπεδο καλλιτεχνικής δημιουργίας μπορεί να περάσουν στην Τ.Ν.

Θα καταργήσει η Τεχνητή Νοημοσύνη τον Ανθρώπινο Παράγοντα; 

• Έτσι, στα 25, συστήνεις τον εαυτό σου σε ένα site γνωριμιών ως “μια 25χρονη ετεροφυλόφιλη γυναίκα που ζει στο Λονδίνο και εργάζεται σε κατάστημα μόδας”.
• Στα 35, λες ότι είσαι ένα άφυλο άτομο, που υφίσταται ηλικιακή προσαρμογή, του οποίου η εγκεφαλική δραστηριότητα του νεοφλοιού (6) λαμβάνει χώρα κυρίως στον εικονικό κόσμο του “NewCosmos” και η ζωή του, είναι να πάει “εκεί” που δεν έχει ξαναπάει άλλος σχεδιαστής μόδας.
• Στα 45, και οι γνωριμίες και οι αυτοπροσδιορισμοί είναι εντελώς ξεπερασμένα. Απλώς περιμένεις από έναν αλγόριθμο να σου βρει (ή να σου δημιουργήσει) το τέλειο ταίρι.

Όσο για το νόημα που βρίσκεις στην τέχνη του σχεδιασμού μόδας, είσαι ο ίδιος τόσο αμετάκλητα ξεπερασμένος από τους αλγορίθμους, ώστε κοιτάζοντας τα κορυφαία επιτεύγματα σου της προηγούμενης δεκαετίας, γεμίζεις με αμηχανία και καθόλου περηφάνια. Και στα 45, έχεις ακόμα πολλές δεκαετίες ριζικών αλλαγών μπροστά σου.

Σε παρακαλώ, μην παίρνεις αυτό το σενάριο κυριολεκτικά. Κανείς δεν μπορεί πραγματικά να προβλέψει τις συγκεκριμένες αλλαγές των οποίων θα γίνουμε μάρτυρες. Οποιοδήποτε συγκεκριμένο σενάριο πιθανότατα θα απέχει πολύ από την αλήθεια.

Εάν κάποιος σου περιγράψει τον κόσμο στα μέσα του 21ου αιώνα και ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία, τότε πιθανώς κάνει λάθος. Αλλά αν κάποιος σου περιγράψει τον κόσμο στα μέσα του 21ου αιώνα και δεν ακούγεται σαν επιστημονική φαντασία, είναι σίγουρα κάνει λάθος.

Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για τις λεπτομέρειες, αλλά η ίδια η αλλαγή είναι η μόνη βεβαιότητα.

Μια τέτοια βαθιά αλλαγή μπορεί κάλλιστα να μετασχηματίσει τη βασική δομή της ζωής, καθιστώντας την “ασυνέχεια” ως το πιο χαρακτηριστικό συστατικό της.

Από αμνημονεύτων χρόνων, η ζωή χωρίστηκε σε δύο συμπληρωματικά μέρη:

• μια περίοδο μάθησης,
• ακολουθούμενη από μια περίοδο εργασίας.

Στο πρώτο μέρος της ζωής, συγκέντρωσες πληροφορίες, ανέπτυξες δεξιότητες, κατασκεύασες μια εικόνα για τον κόσμο και έχτισες μια σταθερή ταυτότητα.

Ακόμη, και αν στα 15 σου δούλευες τις περισσότερες ώρες της ημέρας στους οικογενειακούς ορυζώνες (αντί για ένα επίσημο σχολείο), το πιο σημαντικό πράγμα που έκανες ήταν να μαθαίνεις πώς να καλλιεργείς το ρύζι, πώς να διεξάγεις διαπραγματεύσεις με τους άπληστους εμπόρους ρυζιού της μεγαλούπολης και πως να επιλύεις τις συγκρούσεις με τους συγχωριανούς σου για την γη και το νερό.

Στο δεύτερο μέρος της ζωής στηρίχθηκες στις συσσωρευμένες δεξιότητές σου για να περιηγηθείς στον κόσμο, να κερδίσεις τα προς το ζην και να συμβάλλεις στην κοινωνία. Φυσικά, ακόμα και στα 50 συνεχίζεις να μαθαίνεις νέα πράγματα για το ρύζι, για τους εμπόρους και για τις συγκρούσεις, αλλά αυτά ήταν μοναχά μικροβελτιώσεις των αναγνωρισμένων σου ικανοτήτων.

Μέχρι τα μέσα του 21ου αιώνα, η επιτάχυνση των αλλαγών και το μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής θα καταστήσουν αυτό το παραδοσιακό μοντέλο παρωχημένο. Η ζωή θα διαλυθεί στις “ραφές” της και θα υπάρξει όλο και λιγότερη συνέχεια μεταξύ των διαφορετικών περιόδων της ζωής.

Το “Ποιος είμαι;” θα αποτελεί την πιο επείγουσα και πιο περίπλοκη ερώτηση από ποτέ.

Νά και κάτι που θα παραμείνει ίδιο ανά τους αιώνες Γνώθι σαυτόν-Αυτογνωσία: Για ευτυχία και πληρότητα στη ζωή 

Αυτό είναι πιθανό να επιφέρει τεράστια επίπεδα στρες.

Γιατί η αλλαγή είναι σχεδόν πάντα αγχωτική και από μια ορισμένη ηλικία και μετά, οι περισσότεροι άνθρωποι απλά δεν επιθυμούν να αλλάξουν.

Όταν είσαι 15, ολόκληρη η ζωή σου είναι η αλλαγή. Το σώμα σου αναπτύσσεται, το μυαλό σου εξελίσσεται, οι σχέσεις σου εμβαθύνονται. Όλα είναι σε ροή, και όλα είναι καινούργια. Είσαι απασχολημένος με το να εφεύρεις τον εαυτό σου. Οι περισσότεροι έφηβοι το βρίσκουν τρομακτικό, αλλά ταυτόχρονα και συναρπαστικό. Νέοι ορίζοντες ανοίγουν μπροστά σου και έχεις έναν ολόκληρο κόσμο να κατακτήσεις.

Μέχρι να φθάσεις τα 50, δεν θέλεις πλέον την αλλαγή και οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει την κατάκτηση του κόσμου. Το ένα το έκανα, το άλλο το κατάφερα… κέρδισα και το T-Shirt!(7). Προτιμάς πολύ περισσότερο την σταθερότητα. Έχεις επενδύσει τόσα πολλά στις ικανότητές σου, την καριέρα σου, την ταυτότητά σου και την εικόνα σου για τον κόσμο, που δεν θέλεις καθόλου ένα νέο ξεκίνημα.

Όσο σκληρότερα δουλέψεις να οικοδομήσεις κάτι, τόσο πιο δύσκολο είναι να το αφήσεις πίσω και να κάνεις χώρο για κάτι καινούργιο. Μπορεί ακόμα να αγαπάς τις νέες εμπειρίες και τις μικρές προσαρμογές, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι στα 50 τους δεν είναι έτοιμοι να επανεξετάσουν τις βαθιές δομές της ταυτότητας και της προσωπικότητάς τους.

Υπάρχουν νευρολογικές αιτίες για αυτό.

Αν και ο εγκέφαλος των ενηλίκων είναι πιο ευέλικτος και ευμετάβλητος από ό,τι πίστευαν κάποτε, παραμένει λιγότερο εύπλαστος από έναν εφηβικό εγκέφαλο. Η επανασύνδεση των νευρώνων και η επαναδικτύωση των συνάψεων είναι πολύ σκληρή δουλειά.

7 τρόποι ανάπτυξης νέων νευρώνων ανεξαρτήτου ηλικίας 

Αλλά στον 21ο αιώνα, πολύ δύσκολα μπορείς να απολαύσεις σταθερότητα.

Αν προσπαθήσεις να γαντζωθείς πάνω σε κάποια σταθερή ταυτότητα, δουλειά, ή όψη του κόσμου, κινδυνεύεις να μείνεις πίσω, παρακολουθώντας τον κόσμο να πετάει μακριά αφήνοντας σου την σκόνη του. Δεδομένου ότι το προσδόκιμο ζωής πιθανότατα θα αυξηθεί, θα πρέπει στη συνέχεια να περάσεις πολλές δεκαετίες ως ένα απορημένο απολίθωμα.

Για να παραμείνεις επίκαιρος(8) – όχι μόνο οικονομικά, αλλά κυρίως κοινωνικά – θα χρειαστείς την ικανότητα να μαθαίνεις συνεχώς και να εφευρίσκεις ξανά και ξανά τον εαυτό σου, και σίγουρα σε νεαρές ηλικίες, όπως τα 50.

Καθώς το παράδοξο γίνεται το νέο φυσιολογικό, οι προηγούμενες εμπειρίες σου, καθώς και οι προηγούμενες εμπειρίες ολόκληρης της ανθρωπότητας, θα γίνουν λιγότερο αξιόπιστοι οδηγοί.

Οι άνθρωποι ως άτομα και το σύνολο της ανθρωπότητας θα πρέπει όλο και περισσότερο να αντιμετωπίσουν πράγματα που κανείς δεν αντιμετώπισε ποτέ πριν, όπως

• υπερ-ευφυείς μηχανές,
• κατασκευασμένα (9) σώματα,
• αλγόριθμοι που μπορούν να χειραγωγήσουν τα συναισθήματά σου με ασυνήθιστη ακρίβεια,
• ραγδαίους ανθρωπογενείς κλιματικούς κατακλυσμούς(10) και
• την ανάγκη να αλλάζεις το επάγγελμά σου κάθε δεκαετία.

Ποια είναι τα σωστά πράγματα που πρέπει να κάνεις όταν αντιμετωπίζεις μια πρωτοφανή κατάσταση; Πώς πρέπει να ενεργήσεις όταν πλημμυρίζεσαι από τεράστιες ποσότητες πληροφοριών και δεν υπάρχει κανένας τρόπος να τις απορροφήσεις πλήρως και να τις αναλύσεις;

Πώς να ζήσεις σε έναν κόσμο όπου η βαθιά αβεβαιότητα δεν είναι ένα σφάλμα, αλλά ένα χαρακτηριστικό;

Για να επιβιώσεις και να ανθίσεις σε έναν τέτοιο κόσμο, θα χρειαστείς πολλή ψυχική και πνευματική ευελιξία και μεγάλα αποθέματα συναισθηματικής ισορροπίας. Θα πρέπει επανειλημμένα να αφήσεις πίσω σου κάποια από αυτά που γνωρίζεις καλά και να νιώσεις σαν στο σπίτι σου με το άγνωστο.

Δυστυχώς, το να διδάξεις τα παιδιά να αγκαλιάσουν το άγνωστο και να διατηρήσουν τη διανοητική τους ισορροπία είναι πολύ πιο δύσκολο, από μια εξίσωση στη φυσική ή τα αίτια του πρώτου παγκόσμιου πολέμου.

Δεν μπορείς να μάθεις την “ανθεκτικότητα” διαβάζοντας ένα βιβλίο ή ακούγοντας μια διάλεξη. Οι ίδιοι οι καθηγητές συνήθως στερούνται της πνευματικής ευελιξίας που απαιτεί ο 21ος αιώνας, επειδή οι ίδιοι είναι το προϊόν του παλιού εκπαιδευτικού συστήματος.

Η Βιομηχανική Επανάσταση μας έχει κληροδοτήσει τη θεωρία της γραμμής παραγωγής στην εκπαίδευση.

Στη μέση της πόλης υπάρχει ένα μεγάλο τσιμεντένιο κτίριο χωρισμένο σε πολλά όμοια δωμάτια, κάθε δωμάτιο εξοπλισμένο με σειρές θρανίων και καρέκλες. Στον ήχο ενός κουδουνιού, πηγαίνεις σε ένα από αυτά τα δωμάτια μαζί με άλλα 30 παιδιά που γεννήθηκαν το ίδιο έτος με εσένα. Κάθε ώρα, κάποιος μεγάλος έρχεται μέσα και αρχίζει να μιλάει.

Για να το πράξουν, όλοι πληρώνονται από την κυβέρνηση. Ένας από αυτούς σου λέει για το σχήμα της Γης, άλλος σου λέει για το ανθρώπινο παρελθόν και ένας τρίτος σου λέει για το ανθρώπινο σώμα.

Είναι εύκολο να γελάσει κανείς με αυτό το σύστημα και όλοι σχεδόν συμφωνούν ότι, ανεξάρτητα από τα επιτεύγματα του στο παρελθόν, αυτό το σύστημα είναι πλέον πτωχευμένο. Αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουμε δημιουργήσει κάποια βιώσιμη εναλλακτική λύση. Σίγουρα όχι κάποια εναλλακτική λύση ευρείας εφαρμογής που μπορεί να εφαρμοστεί στο αγροτικό Μεξικό και όχι μόνο στα προάστια της Καλιφόρνια.

Επαναλαμβάνω Πώς τα σχολεία ”σκοτώνουν” τη δημιουργικότητα; 

Μέρος τρίτο: Χακάροντας τους ανθρώπους

Έτσι, η καλύτερη συμβουλή που θα μπορούσα να δώσω σε έναν 15χρονο που έχει κολλήσει στο ξεπερασμένο τοπικό σχολείο κάπου στο Μεξικό, την Ινδία, ή την Αλαμπάμα είναι: Μην βασίζεσαι στους ενήλικες ιδιαίτερα. Οι περισσότεροι έχουν καλή πρόθεση, απλά δεν καταλαβαίνουν τον κόσμο.

Στο παρελθόν, το να ακολουθείς τους ενήλικες ήταν σχετικά ασφαλές επειδή γνώριζαν τον κόσμο αρκετά καλά και ο κόσμος άλλαζε αργά. Αλλά ο 21ος αιώνας θα είναι διαφορετικός. Λόγω του αυξανόμενου ρυθμού των αλλαγών, δεν μπορείς ποτέ να είσαι σίγουρος αν αυτό που λένε οι ενήλικες είναι διαχρονική σοφία ή ξεπερασμένη προκατάληψη.

Σε τι άλλο μπορείς να στηριχτείς λοιπόν; Την τεχνολογία;

Αυτό είναι ακόμη πιο επικίνδυνο στοίχημα. Η τεχνολογία μπορεί να σε βοηθήσει πολύ, αλλά εάν η τεχνολογία αποκτήσει υπερβολική δύναμη πάνω στη ζωή σου, μπορεί να καταλήξεις όμηρος της ατζέντας(11) της.

Πριν από χιλιάδες χρόνια, οι άνθρωποι επινόησαν τη γεωργία, αλλά αυτή η τεχνολογία εμπλούτισε μόνο μια μικρή ελίτ, ενώ υποδούλωσε την πλειοψηφία των ανθρώπων. Οι περισσότεροι άνθρωποι βρέθηκαν να εργάζονται από την ανατολή μέχρι το ηλιοβασίλεμα, να ξεριζώνουν ζιζάνια, να μεταφέρουν κάδους νερού και να θερίζουν καλαμπόκι κάτω από τον καυτό ήλιο. Μπορεί να συμβεί και σε σένα.

Η τεχνολογία δεν είναι κακή. Αν ξέρεις τι θέλεις στη ζωή, η τεχνολογία μπορεί να σε βοηθήσει να το αποκτήσεις. Αλλά αν δεν ξέρεις τι θέλεις στη ζωή, θα είναι πολύ εύκολο για την τεχνολογία να διαμορφώσει τους στόχους σου αντί για σένα και να πάρει τον έλεγχο της ζωής σου.

Ειδικά καθώς η τεχνολογία γίνεται όλο και καλύτερη στην κατανόηση του ανθρώπου, ίσως να βρεθείς όλο και περισσότερο να την υπηρετείς εσύ, αντί να σε υπηρετεί εκείνη.

Έχεις δει αυτά τα ζόμπι που περιπλανώνται τους δρόμους με τα πρόσωπά τους κολλημένα στα smartphones; Πιστεύεις ότι ελέγχουν την τεχνολογία, ή ότι η τεχνολογία ελέγχει αυτούς;

Η τεχνολογία χωρίς ταυτόχρονη πνευματική ωρίμανση οδηγεί σε δυστοπία 

Τότε, θα πρέπει να βασιστείς στον εαυτό σου;

Αυτό ακούγεται μια χαρά στην οδό Sesame των muppets, ή σε μια παλιομοδίτικη ταινία Disney, αλλά στην πραγματική ζωή δεν λειτουργεί τόσο καλά. Ακόμα και η Disney σιγά σιγά το συνειδητοποιεί.

Ακριβώς όπως η Riley Andersen στο Inside Out (12), οι περισσότεροι άνθρωποι δεν γνωρίζουν τον εαυτό τους και όταν προσπαθούν να “ακούσουν τον εαυτό τους” γίνονται εύκολα θύματα εξωτερικών χειρισμών.

Η φωνή που ακούμε μέσα στο κεφάλι μας δεν ήταν ποτέ αξιόπιστη, γιατί αντανακλούσε πάντα την κρατική προπαγάνδα, την ιδεολογική πλύση εγκεφάλου και την εμπορική διαφήμιση, για να μην αναφέρουμε τα βιοχημικά “bugs*”.

Καθώς η βιοτεχνολογία και η Τ.Ν. βελτιώνονται, θα γίνει ευκολότερο να χειρίζεσαι τα βαθύτερα συναισθήματα και τις επιθυμίες των ανθρώπων και θα γίνει πιο επικίνδυνο από ποτέ, να ακολουθείς απλά την καρδιά σου.

Όταν η Coca-Cola, η Amazon, το Facebook, ή η κυβέρνηση γνωρίζουν πώς να τραβήξουν τις χορδές της καρδιάς σου και να πιέσουν τα κουμπιά του εγκεφάλου σου, θα μπορούσες ακόμα να διακρίνεις αν είναι ο εαυτός σου, ή είναι οι marketeers των εταιριών;

Για να επιτύχεις σε ένα τόσο δύσκολο έργο, θα πρέπει να εργαστείς πολύ σκληρά για να γνωρίσεις καλύτερα το λειτουργικό σου σύστημα. Να γνωρίζεις τι είσαι και τι θέλεις από τη ζωή.

Αυτή είναι φυσικά, η αρχαιότερη σοφή συμβουλή: “γνώθι σ’ αυτόν”.

Για χιλιάδες χρόνια, οι φιλόσοφοι και οι προφήτες ωθούσαν τους ανθρώπους να γνωρίσουν τον εαυτό τους. Αλλά αυτή η συμβουλή δεν ήταν ποτέ πιο επείγουσα από ότι είναι στον 21ο αιώνα, γιατί αντίθετα από τις ημέρες του Λαο τσέ ή του Σωκράτη, τώρα έχεις σοβαρό ανταγωνισμό.

Επαναλαμβάνω Γνώθι σαυτόν-Αυτογνωσία: Για ευτυχία και πληρότητα στη ζωή 

Η Coca-Cola, το Amazon, το Facebook και η κυβέρνηση, όλοι τους αγωνίζονται να σε χακάρουν(13). Όχι το smartphone σου, όχι τον υπολογιστή σου και όχι τον τραπεζικό σου λογαριασμό – βρίσκονται σε έναν αγώνα να σου χακέψουν το οργανικό λειτουργικό σου σύστημα. Μπορεί να έχεις ακούσει ότι ζούμε στην εποχή του hacking υπολογιστών, αλλά αυτό είναι μετά βίας η μισή αλήθεια.

Στην πραγματικότητα, ζούμε στην εποχή του hacking των ανθρώπων.

Οι αλγόριθμοι σε παρακολουθούν αυτή τη στιγμή.

Παρακολουθούν πού πηγαίνεις, τι αγοράζεις, ποιον συναντάς. Σύντομα θα παρακολουθούν όλα τα βήματα σου, όλες τις αναπνοές σου, όλους τους χτύπους της καρδιάς σου(14).

Στηρίζονται σε τεράστιες βάσεις δεδομένων και Τ.Ν. για να σε γνωρίζουν όλο και καλύτερα.

Και όταν αυτοί οι αλγόριθμοι σε γνωρίσουν καλύτερα από ό,τι γνωρίζεις τον εαυτό σου, θα μπορούν να σε ελέγξουν και να σε χειραγωγήσουν, και δεν θα είσαι σε θέση να κάνεις και πολλά γι ‘αυτό. Θα ζεις στο Matrix ή στο Truman Show.

Μάνος Δανέζης: Ο ανθρώπινος βιοϋπολογιστής, το μάτριξ, η μεταβατική πολιτισμική περίοδος   

Στο τέλος τέλος, είναι ένα απλό εμπειρικό ζήτημα: αν οι αλγόριθμοι πράγματι καταλάβουν τι συμβαίνει μέσα σου καλύτερα από ό,τι καταλαβαίνεις εσύ, η εξουσία θα περάσει σε αυτούς.

Φυσικά, μπορεί να είσαι απόλυτα ευτυχής που εκχωρείς κάθε εξουσία στους αλγόριθμους και τους εμπιστεύεσαι να αποφασίζουν για σένα και τον υπόλοιπο κόσμο. Αν είναι έτσι, απλά χαλάρωσε και απόλαυσε την διαδρομή. Δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα άλλο. Οι αλγόριθμοι θα φροντίζουν τα πάντα.

Εάν, ωστόσο, θέλεις να διατηρήσεις κάποιον έλεγχο της προσωπικής σου ύπαρξης και του μέλλοντος της ζωής, πρέπει να τρέχεις ταχύτερα από τους αλγόριθμους, πιο γρήγορα από τo Facebook και την κυβέρνηση, και να γνωρίσεις τον εαυτό σου πριν από αυτούς.

Για να τρέξεις γρήγορα, μην πάρεις πολλές αποσκευές μαζί σου.

Άφησε όλες τις ψευδαισθήσεις σου πίσω. Είναι πολύ βαριές.

Δείτε ακόμη: Όργουελ vs Χάξλεϋ: Θα μας καταστρέψουν αυτά που μισούμε ή αυτά που αγαπάμε;

Μάνος Δανέζης: Μποζόνιο Χιγκς-Αισθήσεις-Ψευδαισθήσεις-Τέταρτη διάσταση και αλλαγή συνειδησιακού καθεστώτος

Ο κόσμος μετά τον κοροναϊό~Πόσα είμαστε διατεθειμένοι να θυσιάσουμε; 

Παραπομπές:

1. Ο όρος και η ειδικότητα: “engineering” (μηχανική) υπάρχει πλέον παντού. Υπάρχουν banking engineers, social engineers, weather engineers, food engineers και βέβαια human body engineers.
2. TED: Διεθνής θεσμός κύρους για την μετάδοση της γνώσης: οι καλύτεροι ομιλητές, επιστήμονες, άνθρωποι του πνεύματος, της τεχνολογίας και άλλων γνωστικών πεδίων, έχουν κάνει τις διασημότερες διαλέξεις (πάντα 20λεπτες) στα μεγάλα ετήσια συνέδρια του TED σε όλο τον κόσμο.
3. “4C”: Critical thinking, Communication, Collaboration, Creativity.
4. Έμφυλες ταυτότητες: λεσβίες, ομοφυλόφιλοι, αμφιφυλόφιλοι, ουδετερόφυλοι, άφυλοι, τράνς, κουίρ, κ.ά. (οι κατηγορίες εμπλουτίζονται συνεχώς).
5. “Computer transplants”: η τεχνολογία τους ωριμάζει γρήγορα.
6. “Neocortical activity”
7. Δημοφιλής ατάκα: “Been there… done that… got the T-Shirt”, αντίστοιχα με το “εκεί που είσαι ήμουνα κι εκεί που είμαι θα ‘ρθεις”.
   (μτφ. “relevant”) … σχετικός, μέσα στα πράγματα.
8. Όχι ακριβώς αυτό που κάνουν οι διάσημοι πλαστικοί χειρουργοί, περισσότερο αυτό που θα κάνουν οι “μηχανικοί” του ανθρώπινου σώματος.
9. “Geo-engineering” (κλιματική μηχανική), HAARP, chem trails, κ.ο.κ.
10. “Ατζέντα”: ή αλλιώς, οι στόχοι των μεγάλων τεχνολογικών κολοσσών για τον έλεγχο της ανθρωπότητας.
11. Δημοφιλής χαρακτήρας και ταινία του Disney
12. Κρίσιμος όρος στην πληροφορική και την τεχνολογία Η/Υ.
13. Ήδη συμβαίνει με τα Apple watches και τα υπόλοιπα “wearables” (φορετά υπολογιστικά αξεσουάρ).