Η ελιά και το ελαιόλαδο: Θεραπευτικές χρήσεις, εκτός διατροφής
Ο Σόλωνας θέλοντας να δείξει την αξία της ελιάς θεσπίζει τον πρώτο νόμο για την προστασία της. Πολύτιμες πληροφορίες για τις αντιλήψεις που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες για τις θεραπευτικές ιδιότητες του λαδιού μας προσφέρει ο Ιπποκράτης. Η ελιά και το ελαιόλαδο: Θεραπευτικές χρήσεις, εκτός διατροφής
Στο βιβλίο του «Διαιτητική και Θεραπευτική», αναφέρει για το λάδι:
«Οι ασκήσεις στη σκόνη και οι ασκήσεις με λάδι διαφέρουν στο εξής: Η σκόνη είναι κρύα, το λάδι είναι ζεστό. Το Χειμώνα το λάδι ευνοεί περισσότερο την ανάπτυξη, γιατί εμποδίζει την ψυχρότητα να απομακρυνθεί από το σώμα. Το Καλοκαίρι το λάδι με την παραγωγή λιώνει τη σάρκα καθώς αυτή ζεσταίνεται λόγω εποχής. Η εντριβή με λάδι και νερό μαλακώνει το σώμα και δεν το αφήνει να ζεσταθεί υπερβολικά».
Οι γυναίκες που απέβαλαν σε προχωρημένη εγκυμοσύνη αλείφονταν με ζεστό ελαιόλαδο και ενώ σε περιπτώσεις μητρορραγίας έπαιρναν ένα μείγμα από βρασμένα φύλλα άγριας ελιάς μέσα σε ξίδι. Επίσης ο Ιπποκράτης προτείνει να πιει η επίτοκος για τη διευκόλυνση του τοκετού ένα παρασκεύασμα «…με ρετσίνι τερμίνθου (κοκορεβιθιάς), μέλι και λάδι διπλάσιο σε ποσότητα από τα προηγούμενα και αρωματικό κρασί».
Στη θεραπεία του έλκους στομάχου και δωδεκαδάκτυλου, αφού διευκολύνει την πέψη.
Το ελαιόλαδο αποτελεί την πλέον ανεκτή λιπαρή ουσία για το στομάχι του ανθρώπου. Αποτελεί τον καλύτερο δείκτη πεπτικότητας και απορροφητικότητας από τα τοιχώματα του εντέρου. Με το ελαιόλαδο μειώνονται τα γαστρικά υγρά, ευνοείται η πέψη των θρεπτικών συστατικών της τροφής και εξομαλύνεται το αίσθημα της δυσπεψίας.
Γαστρεντερικό, επαναφέρουμε την φυσιολογική λειτουργία ώστε να απορροφά θρεπτικές ουσίες
Ελκοπαθείς που τρέφονται με τροφές που έχουν σαν βάση το ελαιόλαδο βοηθήθηκαν και έτσι περιορίστηκε η έκταση του έλκους και του δωδεκαδακτύλου. Κατανάλωση ελαιόλαδου βοηθά στη σωστή λειτουργία του παχέος εντέρου μειώνει αισθητά ή εξαλείφει τη δυσκοιλιότητα.
Το ελαιόλαδο προσφέρει αρκετά βασικά λιπαρά οξέα που
είναι παρόμοια με εκείνα του μητρικού γάλακτος και βοηθούν στην καλή ανάπτυξη των νεογνών. Τα λιπίδια παίζουν σημαντικό ρόλο στη βρεφική και παιδική διατροφή.
Σύμφωνα με νέες μελέτες, το ελαιόλαδο επιδρά ευνοϊκά στην ανάπτυξη και εξέλιξη του κεντρικού νευρικού συστήματος και του εγκεφάλου των νεογνών, καθώς και στην πρόληψη της υψηλής χοληστερίνης.
Ερευνητές διαπίστωσαν ανατομικές διαφορές ως προς το μέγεθος, το πάχος και την υφή των οστών σε ανθρώπους που κατανάλωσαν ελαιόλαδο και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το ελαϊκό οξύ παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην ανάπτυξη του οστέινου ιστού, πράγμα που επιβεβαίωσαν και νεότερες μελέτες.
Στο «Περί ελκών» ο Ιπποκράτης αναφέρει ότι
για τραύματα μικρά γίνεται χρήση «γάζας διπλωμένης στα δύο, βρεγμένης σε κρασί και από πάνω καθαρό μαλλί μουσκεμένο με ελαιόλαδο». Ο Ιπποκράτης δίνει οδηγίες για την παρασκευή του συγκεκριμένου κάθε φορά φαρμάκου με τη χρήση συγκεκριμένης ποικιλίας λαδιού.
Εκλεκτότερο θεωρούνταν το ελαιόλαδο που προέρχονταν από την αγριελιά καθώς και το ελαιόλαδο της πρώτης συμπίεσης (ομφάκινον), που λαμβάνεται με την «απαλή» σύνθλιψη της ελιάς και χωρίς την παρεμβολή ζεστού νερού. Ο μεγάλος γιατρός της αρχαιότητας θεωρεί ότι το λάδι είναι κατάλληλο για δερματικές παθήσεις, αλλά και ως αντισυλληπτικό μέσο.
Φυσικά συνηθέστατη ήταν η χρήση του ελαιόλαδου και στην καθαριότητα του σώματος.
Ο Ιπποκράτης για τη θεραπεία των χρόνιων πυρετών, των μικρών πληγών, των διηθημάτων (καλόγεροι και αποστήματα), των ερεθισμένων ούλων, τη διατήρηση της λευκότητας των δοντιών, ως αντίδοτο σε περιπτώσεις ελαφρών δηλητηριάσεων συνιστά το ελαιόλαδο. Ο Πλούταρχος αναφέρεται στη θεραπεία της μαστίτιδας με υδρέλαιο (νερό και λάδι).
Όσον αφορά τα ούλα, την στοματική υγιεινή και όχι μόνον: Ελαιοθεραπεία: Αποτοξίνωση από το στόμα με τη χρήση λαδιού!
Οι θαυματουργές ιδιότητες του ελαιόλαδου για το σώμα καταδεικνύονται από το γεγονός ότι οι θεές του Ολύμπου αλείφονταν με λάδι ελιάς. Παράδειγμα αποτελεί στην Ιλιάδα η Ήρα, η οποία αλείφει το σώμα της με αρωματικό ελαιόλαδο.
Τέτοια παραδείγματα βρίσκουμε πολλά στην αρχαιότητα όπως
οι αθλητές που χρησιμοποιούσαν το λάδι για να καθαρίσουν το σώμα τους. Έκαναν επάλειψη με λάδι και με τη βοήθεια της «στλεγγίδας» απομάκρυναν τις σκόνες και τον ιδρώτα. Ο Δημόκριτος έλεγε ότι «μουσκεύοντας το εσωτερικό του σώματος με μέλι και το εξωτερικό με λάδι» κάποιος θα διατηρούσε την υγεία του.
Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι για να διατηρούν ελαστικούς τους μύες χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο για επάλειψη. Ειδικά εκπαιδευμένα άτομα (Ανατρίπτες, Μαλάκτες ή Αλείπται) έκαναν την επάλειψη με ιδιαίτερη τεχνική. Παρευρίσκοντο στα γυμναστήρια και είχαν γνώσεις ιατρικής και υγιεινής του σώματος.
Συχνά βοηθούσαν τους άρρωστους κάνοντας μασάζ με ελαιόλαδο για να ανακουφιστούν από τους πόνους. Οι αρχαίοι Έλληνες άλειφαν με λάδι τα μαλλιά τους και τα ρούχα τους για λόγους αισθητικούς. Παράδειγμα αποτελεί η νεαρή γυναίκα που ζητά από μια άλλη να μυρίσει τα μαλλιά της που είχε αλείψει με αρωματικό ελαιόλαδο στις «Εκκλησιάζουσες» του Αριστοφάνη.
Καλύτερο απ’ όλα τα ελαιόλαδα ήταν
το λάδι της αγριελιάς και το ελαιόλαδο της πρώτης συμπίεσης (ομφάκινον), που λαμβάνεται με την «απαλή» σύνθλιψη της ελιάς χωρίς την παρεμβολή ζεστού νερού.
Αυτό που λέμε ψυχρής έκθλιψης: Ελαιόλαδο, συχνές ερωτήσεις.
Σύμφωνα με τον Πλίνιο,
το λάδι αυτό λαμβάνεται από την ελιά όταν είναι ακόμη άσπρη (ομφακικόν) και έχει χρώμα λευκό, όταν η ελιά αρχίζει να αλλάζει χρώμα χωρίς να έχει ωριμάσει το λάδι είναι πράσινο. Το λάδι αυτό κάνει καλό στα ούλα και βοηθά τα δόντια να διατηρηθούν λευκά. Φύλλα και άνθη ελιάς χρησιμοποιήθηκαν ως κρύο κολλύριο για τα ερεθισμένα μάτια αλλά και για το έλκος του στομάχου.
Ο Μοναχός του Αγίου Όρους, Πάτερ Γυμνάσιος προτείνει ζεστά λουτρά και εντριβές με ένα μείγμα από ελαιόλαδο, κρόκο αυγού και ούζο για το καταπονημένο σώμα.
Ο Ηρόδικος ο Σηλυμβριανός συνιστούσε
περπάτημα, θερμά λουτρά, άσκηση, κατάλληλη δίαιτα και επαλείψεις με λάδι για την αποκατάσταση της υγείας. Τα μωρά όταν ερχόταν στο κόσμο δεχόταν επάλειψη με ελαιόλαδο από τα έμπειρα χέρια των αυτοδίδακτων μαμών.
“Τροφή”: Τώρα είμαστε πιο… προηγμένοι. Παρατήσαμε το πάναγνο και άριστο λαδάκι μας, για να βάζουμε στα παιδιά μας την (επιτρέψτε μου) σαβούρα της κάθε εταιρίας: Προϊόντα περιποίησης ακόμη και για μωρά με καρκινογόνα παράγωγα πετρελαίου
Ο Αγάπιος Μοναχός ο Κρης συμφωνεί με τα παραπάνω και αναφέρει
σε ένα σύγγραμμα του 15ου αιώνα, που εκδόθηκε στην Βενετία με τίτλο Γεωπονικόν ότι: «Το αγουρόλαδο είναι πλέον λεπτότερον και βλάπτει το λαιμό και εις ταις αλειφάς και τα έμπλαστρα χρησιμότερον, τούτο το ονομάζουν ομφαρμάκιον…».
Μοναχός Αγάπιος και «ΓΕΩΠΟΝΙΚΟΝ»: Παλαιά γνώση που αξίζει να σωθεί
Επίσης συνιστά την χρήση του ελαιόλαδου δίνοντας μια απλή συνταγή για την θεραπεία κάθε είδους πρηξίματος ή πονέματος του δέρματος: Βρέξε, συμβουλεύει, μια ψύχαν ψώμιον εις νερόν, και βάλε λάδι μαζί, μάλαξέ την και βάλε εις το πρίσμα να ξεπρισθεί».
Σε πολλά ιατρικά κείμενα των αρχαίων, βυζαντινών και νεότερων χρόνων, αλλά και σε λαογραφικά κείμενα και σε σημειωματάρια μοναχών και ασκητών του Αγίου Όρους σώζονται συνταγές όπου το ελαιόλαδο μόνο του ή με διάφορα ιαματικά βότανα, κατέχει ως υλικό πρωταγωνιστικό ρόλο.
Στη Μάνη με χλιαρό ελαιόλαδο έκαναν στα μωρά το «πλατάρωμα» και στη συνέχεια με βρασμένο χαμομήλι. Έτριβαν σχολαστικά τις αρθρώσεις με λάδι και μετά μετρούσαν το μωρό ενώνοντας εναλλάξ το αριστερό χέρι με το δεξί πόδι. Στην Κρήτη μείγμα ελαιόλαδου, μαστίχας Χίου και χαμομηλιού αποτελούσε φάρμακο για τον πονόκοιλο στα βρέφη.
Λάδι ή σαπούνι από ελαιόλαδο χρησιμοποιήθηκε ευρύτατα σε
χωριά της Κρήτης, της Εύβοιας της Πελοποννήσου και της Θεσσαλίας για την ανακούφιση με απλή επάλειψη της δερματοπάθειας των μωρών αλλά και για την απομάκρυνση της κασίδας ή νινίδας (δερματοπάθεια που παρουσιάζει το επάνω μέρος της κεφαλής των βρεφών).
Το ελαιόλαδο υπήρξε φάρμακο ακόμα και στη λέπρας, στην ψώρας και στη φυματίωση ιδιαίτερα στην Κρήτη, την Πελοπόννησο, τη Μυτιλήνη και την Κύπρο. Για τα νύχια υπάρχει συνταγή αλοιφής από σπασμένα κουκούτσια άγριας ελιάς ανακατεμένα με αλεύρι και λίπος κατσίκας.
Ο Ιερομόναχος Μητροφάνης στο Ιατροσοφικόν μας δίνει οδηγίες για
την αντιμετώπιση δερματικών προβλημάτων «Κόψε έναν κρομμίδιν στην μέσην εύγαλε τα μέσα φύλλα. Άφησε από έξωθεν χλωρά τρία μέσα το υπόλοιπο γεμισέ το με λάδι. Βάλε τα στα κάρβουνα πάνω να ψηθούν και όσον το δέχεσε ζεστόν βάλε το εις τον καρφίτην (εξάνθημα) και είναι πολλά ωφέλιμον». Συμβουλεύει επίσης για το τσίμπημα από μέλισσα ή σφήκα να γίνει αφαίρεση του κεντριού αφού τοποθετήσουμε φύλλα μολόχας ή φύλλα απήγανου κοπανισμένα με λάδι.
Η δράση του ελαιόλαδου και του άνθους της ελιάς αναφέρεται «περί ζώων ιδιότητος» όπου ο Αιλιανός γράφει ότι ο ελέφαντας αν πληγωθεί από βέλη ή δόρατα αποβάλλει από το σώμα του το δόρυ ή το βέλος τρώγοντας άνθη ελιάς ή λάδι.
Για την ψωρίαση κατά τον 18ο αιώνα αναφέρεται ως γιατροσόφι το ζουμί που τρέχει όταν χλωρά φύλλα αγριελιάς καίγονται. Παρόμοια συνταγή μας κληροδοτήθηκε από Καπαδόκες πρακτικούς γιατρούς «προζύμι σαπούνι κρεμμύδι και λάδι ανακατεμένα τοποθετούνται πάνω στο πόνεμα» για το άνοιγμα διηθημάτων – καλόγερων.
Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι
η αποτελεσματικότητα του ελαιόλαδου στις δερματοπάθειες και στα εγκαύματα οφείλεται στη βιταμίνης Ε και τη προβιταμίνης Α καθώς και στις πολυακόρεστες λιπαρές ουσίες που περιέχει. Το 1988 νέα έρευνα απέδειξε ότι η χλωροφύλλη που ευρίσκεται στο ελαιόλαδο βοηθά τον μεταβολισμό, την αύξηση των κυττάρων και συμβάλει στην αιμοποίηση, με αποτέλεσμα να επιταχύνεται η διαδικασία επούλωσης των τραυμάτων.
Εκτός από τα παραπάνω παρασκευάσματα ακόμα και στις μέρες μας κάποια βότανα ή μπαχαρικά εμβαπτίζονται για πολλές μέρες μέσα σε ελαιόλαδο και ενισχύουν την ιαματική δάση του.
Στην Κρηνίτσα, τόπος καταγωγής της γράφουσας, τοποθετούμε το βότανο βάλσαμο μέσα στο ελαιόλαδο, το οποίο παίρνει χρώμα κόκκινο και το χρησιμοποιούμε για το βήχα και για την επούλωση των πληγών.
και πάρα πολλά ακόμη: Βαλσαμόχορτο και Βαλσαμόλαδο: Χρήσεις και Οφέλη
Ανάλογο είναι το παρασκεύασμα στην Κρήτη το άοσμο ελαιόλαδο με βάση τα πέταλα της κόκκινης βρώσιμης παπαρούνας (κουτσουνάδας) μέσα στο λάδι της ελιάς. Η παρασκευή του Κοκκινόλαδου περιγράφεται με το δίστιχο από τη λαϊκή μούσα:
«Απήγανο και βάρσαμο τση γής το χαμομήλι, τη μυριστή αμπερόριζα που δένουν στο μαντήλι
Πάρε και κοκκινόχορτο βάλε και κουτσουνάδα, που κάνουν κοκκινόλαδο στου ήλιου την πυράδα»
Το Κοκκινόλαδο είναι άριστο αντιβηχικό για τον παιδικό πονόλαιμο και μαλακτικό για πληγές ή πόνους του δέρματος.
Ανάλογο είναι και το παρακάτω παρασκεύασμα
«Μισόν φλιτζάνι λάδιν και μισόν δράμιν μαστίχιν ανάλυε τα εις την φωτιά κάθε βράδυ και πίνε το ολίγον ζεστό ….». Από τα παραπάνω συμπεραίνεται πόσο σημαντική είναι η δράση του ελαιόλαδου στις πληγές και τα τραύματα, κάτι που ο λαός έμμετρα απέδωσε:
«Για βάλε λάδι στην πληγή να δεις πως θα γλυκάνει
μα ο γιατρός εις το σεβντά, ήντα μπορεί να κάνει»
Πολύ αναλυτικά ο Ιπποκράτης στο «Περί Ελκών» περιγράφει:
«Ύστερα από την ροή του αίματος οφείλει να τοποθετήσει πάνω σε αυτού του είδους τα τραύματα μαλακό και συμπαγές σφουγγάρι». Όσο για τα μικρά τραύματα προτείνει «γάζα διπλωμένη στα δύο βρεγμένη με κρασί και από πάνω καθαρό μαλλί μουσκεμένο με λάδι ελιάς».
Ίδια υλικά θα χρησιμοποιήσει και ο Καλός Σαμαρείτης στο «Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο» για να περιποιηθεί τις πληγές του οδοιπόρου: «Σαμαρείτης Δε τις οδεύων ήλθε κατ’ αυτόν, και ιδών αυτόν εσπλαχνίσθει και προσελθών κατέδεσε τα τραύματα αυτού επιχέων έλαιον και οίνον».
Μια ομοιοπαθητική συνταγή για το τσίμπημα του σκορπιού είναι:
«Το κέντημα του σκορπιού και το κρούσιμον του είναι σφοδρότατο και δριμύτατο διότι είς όλον το κορμίν ακολουθεί πόνος. Γι’ αυτό βάλε αμέσως λάδι από σκορπιούς στην πληγή. Και είναι πολλά ωφέλιμο. Κατασκευάζεται δε ούτω αν βάλεις μέσα σε γυάλα σκορπιούς με λάδι και σαράντα ημέρες το αφήσεις στον ήλιο».
Σχετικά με τον καλλωπισμό των γυναικών η Λαμπράκη αναφέρει ότι
στην Αγιάσο της Λέσβου έβαφαν τα φρύδια και τα βλέφαρα με καμένο κλωνί ελιάς ενώ ονόμασαν «νυχτικιά» μια κρέμα προσώπου που οι γυναίκες έφτιαχναν και χρησιμοποιούσαν το βράδυ για 8 ημέρες.
Τα συστατικά της κρέμας ήταν ελαιόλαδο εξαιρετικής ποιότητας, μαστίχα, υδράργυρος, άγριο κερί, βούτυρο φρέσκο ανάλατο, μερικές σταγόνες λεμόνι, και τρεμεντίνα (ρητινώδης ουσία των επιπλοποιών που παράγεται από τον σκίνο).
Για το βάψιμο των μαλλιών στις Αρχάνες έβαζαν ρίζα της καρυδιάς σαράντα μέρες στο χώμα την έτριβαν μέσα σε ελαιόλαδο και την αλοιφή αυτή έβαφαν τα μαλλιά τους. Θυμάμαι τη γιαγιά μου που βουτούσε στο ελαιόλαδο τη χτένα για να δώσει λάμψη στα μαλλιά της κάτι που καταγράφεται στην Κρήτη και στον Όμηρο.
Η συνήθεια αυτή δεν περιορίζεται στα ανθρώπινα μαλλιά αλλά και στις χαίτες των αλόγων όπως φανερώνει η περίφημη περιγραφή της περιποίησης της χαίτης του αλόγου του Αχιλλέα με λάδι ελιάς. Με ελαιόλαδο αναφέρει ο Όμηρος ότι οι γυναίκες άλειφαν με λάδι ακόμα και του χιτώνες τους κάτι που επιβεβαιώνει ο Πλούταρχος στο έργο του (Βίος του Αλεξάνδρου).
Για την επάλειψη των ρούχων με ελαιόλαδο αναφέρει ο Ιπποκράτης στο «Περί Διαίτης Υγιεινής»:
οι λεπροί πρέπει να πλένονται περισσότερο από τους παχύσαρκους. Τον Χειμώνα πρέπει να φορούν καθαρά ρούχα ενώ το καλοκαίρι ρούχα βουτηγμένα στο λάδι. Αυτό εξηγεί γιατί στη Θράκη και τη Μυτιλήνη ο γαμπρός μαζί με τα διάφορα δώρα στέλνει για το μπάνιο της νύφης και 2 κιλά ελαιόλαδο.
Τα λεπτά και αδύνατα νύχια δυναμώνουν αν βυθιστούν για 5-7 λεπτά σε χλιαρό ελαιόλαδο και στο πρόσωπο προλαμβάνονται οι ρυτίδες αν γίνεται επάλειψη με μείγμα λεμονιού και ελαιόλαδο.
Σύμφωνα με τον Μουλά, τα φύλλα της ελιάς δίνουν ουσίες με φαρμακευτική δράση και αποτελούν φθηνή και άφθονη πρώτη ύλη. Τέτοιες ουσίες είναι η ελαιοευρωπαΐνη και η υδροξυτυροσόλη, που υπάρχουν και στο ελαιόλαδο, αλλά δεν συμφέρει οικονομικά να πάρουμε από το ελαιόλαδο τις ουσίες αυτές.
Η χρήση των συστατικών των φύλλων της ελιάς για φαρμακευτικούς σκοπούς είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική και χρήζει περαιτέρω έρευνας.
Χυμός από φύλλα ελιάς!
Ταπεινό φύλλο αποτρέπει εγκεφαλικά, υπέρταση, διαβήτη, Αλτσχάιμερ και σωρεία ασθενειών
1. Αποστόλου Μαριάννα, Καθηγήτρια Γαλλικών, Διευθύντρια του 1ου Γυμνασίου Τρικάλων Κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος του ΤΕΦΑΑ Κομοτηνής – Θεσσαλίας με κατεύθυνση «Παιδαγωγική και Δημιουργική μάθηση»
2. Τάσιος Νικόλαος, Ειδικευόμενος γιατρός
Το σχέδιο εργασίας «Η Ελιά και το Ελαιόλαδο στην Υγεία, τη Διατροφή, τη Θρησκεία και την Παράδοση»
ήταν ένα περιβαλλοντικό, διετές, διακρατικό πρόγραμμα μεταξύ της Ελλάδας και της Κύπρου «Χρυσοπράσινο φύλλο» στο οποίο συμμετείχε το 1ο Γυμνάσιο Τρικάλων, Ελλάδας και συνεργάστηκε με το Γυμνάσιο Αγλαντζιάς, Κύπρου. Στο πρόγραμμα αυτό συμμετείχαν δεκατέσσερις μαθητές του σχολείου μας, επτά αγόρια και επτά κορίτσια και άλλοι τόσοι μαθητές του Γυμνασίου Αγλαντζιάς της Κύπρου.
Παιδαγωγικές αρχές του διακρατικού προγράμματος είναι η διεπιστημονική θεώρηση, η βιωματική προσέγγιση, η ομαδική εργασία, το άνοιγμα του σχολείου στην κοινωνία, ο δημοκρατικός διάλογος, η καλλιέργεια κριτικής σκέψης και το πέρασμα από τα λόγια στις πράξεις. Η επέκταση σε ιστορικά, πολιτιστικά, κοινωνικά θέματα και στο ζήτημα της ειρήνης στις σχέσεις των λαών το κάνει πρόγραμμα της εκπαίδευσης για την Αειφορία.
Οι μαθητές / μαθήτριες και των δυο σχολείων με βασικό σημείο αναφοράς την ελιά και το ελαιόλαδο συνεργάστηκαν διακρατικά για να ολοκληρώσουν ένα σχέδιο εργασίας και να αναπτύξουν δεξιότητες όπως: κριτική σκέψη, παρατήρηση, συλλογή, καταγραφή, ταξινόμηση δεδομένων και εξαγωγή συμπερασμάτων, να δημιουργήσουν δεσμούς συνεργασίας με μαθητές / μαθήτριες άλλων σχολείων και κυρίως του Γυμνασίου Αγλαντζιάς, της Κύπρου, να κατανοήσουν σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα όπως: η αύξηση της θερμοκρασίας, το λιώσιμο των πάγων, το φαινόμενο του θερμοκηπίου, η όξινη βροχή και η επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο περιβάλλον.
Η ελιά και το ελαιόλαδο: Θεραπευτικές χρήσεις, εκτός διατροφής
Βιβλιογραφία
Ελληνική
1. Αγάπιος Μοναχός ο Κρης (1850) «Γεωπονικόν, «Λαϊκή Ιατρική, Διαιτητική Γεωπονική στις αρχές του ΙΗ’ αιώνος» Βενετία. Κουλτούρα, Αθήνα 1979
2. Βάτου , Έ. (2010) Πολιτισμός, η μεσογειακή δίαιτα, Ελευθεροτυπία, 17/11/2010
3. Γέννεσις 8:11
4. Λαμπράκη Μυρσίνη (2008). Λάδι , γεύσεις και πολιτισμός 5.000 χρόνων. Δημ. Οργανισμός Λαμπράκη. Αθήνα
5. Μητροφάνους Ιερομονάχου (1925) Ιατροσοφικόν, Εκ. Ιεράς Μονής Μαχαιρά, Λευκωσία (Κύπρου)
6. Μουζάκη – Κάλλη, Αν. και Μουζάκης ΣΤ. (2003). Τα λιόκλαδα, το λιόδακρυ, τα λιόφυλλα και το λιόλαδο… Πρακτικά Συμποσίου με θέμα: Η Ελιά και το λάδι στο χώρο και στον χρόνο. ΑΘΗΝΑ
7. Τασιούλα – Μάργαρη, Μ. (2003). Χημικά συστατικά του ελαιόλαδου και η σημασία τους στη διατροφή. Πρακτικά Συμποσίου με θέμα: Η Ελιά και το λάδι στο χώρο και στον χρόνο. ΑΘΗΝΑ
8. Φάκλαρης Β. Παν., (1999). Η ελιά και το λάδι στην αρχαία Ελλάδα, εφημ. «ΤΟ ΒΗΜΑ» 31 Ιανουαρίου 1999
Ξένη
9. Α. P. Simopoulos (1991). «The Mediterranean Diets in Health and Disease «. American Journal of Clinical Nutrition 54 (4): 771.
10. Covas et. al (2006). Ann Intern Med (145): 333-341
11. Estruch et al (2006). Ann Inter Med (145): 1-11
12. Ghisalberti EL (1998) Biological and pharmacological activity of naturally occurring iridoids and secoiridoids. Phytomedicine 5 (2): 147-163
13. Sirtori, CR, Tremoli, E, Gatti, E, Montanari, G, Sirtori, M, Colli, S, Gianfranceschi, G, Maderna, P, Dentone, CZ, Testolin, G & Galli, C (1986) Controlled evaluation of fat intake in the Mediterranean diet: comparative activities of olive oil and corn oil on plasma lipids and platelets in high-risk patients. Am J Clin Nutr 44:635-642.
14. Visioli, F, & Galli,C. (1995) Nutr. Metab. Cardiovasc. Dis, 5. 306-314
Ιστοσελίδες
15. http://www.serres.gr/mouseioelias/index.php?option=com_content&view=article&id=25&Itemid=26 (προσπελάστηκε στις 20-2-12)
16. http://etwinning.sch.gr/projects/elia/kalopismos.htm (προσπελάστηκε στις 14-3-12)
17. http://www.iama.gr/ethno/mytilini/labraki.html (προσπελάστηκε στις 20-4-12)
18. http://www.iama.gr/ethno/mytilini/labraki.html (προσπελάστηκε στις 28-2-12)
19. http://www.iama.gr/ethno/mytilini/moulas.html (προσπελάστηκε στις 18-2-12)
20. http://www.e-geoponoi.gr/content-layouts/46-2009-11-16-13-12-54/216–a-.html (προσπελάστηκε στις 9-3-12)
21. http://el.wikipedia.org/wiki/Μεσογειακή_διατροφή (προσπελάστηκε στις 15-4-12)
22. http://www.elia-diktyo.gr/Vivlia/Stylida/7_1.htm (προσπελάστηκε στις 18-4-12)
23. http://oilandolive.com/el/health-benefits-of-olive-oil.html (προσπελάστηκε στις 28-3-12)
trikalain.gr
Η ελιά και το ελαιόλαδο: Θεραπευτικές χρήσεις, εκτός διατροφής
